Ὀρθόδοξος ὁμολογία τῆς πίστεως τῆς καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἀνατολικῆς.

Orthodoxa Confessio Fidei Catholicæ et Apostolicæ Ecclesiæ Orientalis.

Ὀ ἄνθπωπος ὁ χριστιανὸς ὁ ὀρθόδοξος καὶ καθολικὸς τί χρεωστεῖ νὰ φυλάττῃ, διὰ νὰ κληρονομήσῄ τὴν ζωὴν τὴν αἰώνιον;

Quid tenere atque observare Orthodoxus et Catholicus homo Christianus debet, ut æternæ olim vitæ heres fiat?

Ἀπόκρισις Πίστιν ὀρθὴν καὶ ἔργα καλά. Διατὶ ὁποῖος τὰ δύο ταῦτα κρατεῖ, εἶναι καλὸς χριστιανὸς, καὶ ἔχει βεβαίαν ἐλπίδα τῆς αἰωνίου σωτηρίας· μαρτυρούσης τῆς ἁγίας Γραφῆς (Ἰακ. βʹ. κδʹ.)· ὁρᾶτε, ὅτι ἐξ ἔργων δικαιοῦται ἄνθρωπος, καὶ οὐκ ἐκ πίστεως μόνον· καὶ ὁ λόγος κατώτερον (στιχ. κςʹ.)· ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα χωρὶς πνεύματος νεκρόν ἐστιν, οὕτω καὶ ἡ πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστι· καὶ ἀλλαχοῦ ὁ Παῦλος ὁ θεῖος λέγει τὸ αὐτό (ά. Τιμ. ά. ιθʹ.)· ἔχων πίστιν καὶ

Responsio. Rectam fidem et bona opera. Qui enim hæc duo servat, ille bonus Christianus est, certamque æternæ salutis spem habet teste Sacra scriptura (Jac. ii. 24): 'Videtis, quod ex operibus justificetur homo non autem ex fide tantum.' Tum paullo post (v. 26): 'Nam quemadmodum corpus sine spiritu mortuum est: ita et fides sine operibus mortua est.' Idem alibi divinus ille Paulus adstruit (1 Tim. i. 19): 'Habens fidem et bonam conscientiam: qua

Διατί χρεωστεῖ ὁ χριστιανὸς νὰ πιστεύῃ πρῶτον, καὶ ὕστερα νὰ κάμῃ τὰ καλὰ ἔργα;

Quid vero prius credere, tum deinde bona opera efficere debet Christianus?

Ἀπ. Ἐπειδὴ εἶναι ἀδύνατον νὰ ἀρέσσῃ τινὰς τοῦ Θεοῦ χωρὶς πίστιν, κατὰ τὸν Παῦλον λὲγοντα (Ἑβρ. ιαʹ. ςʹ.) χωρὶς πίστεως ἀδύνατον εὐαρεστῆσαι· πιστεῦσαι γὰρ δεῖ τὸν προσερχόμενον τῷ Θεῷ, ὅτι ἔστι, καὶ τοῖς ἐκζητοῦσιν αὐτὸν μισθαποδότης γίνεται. Διὰ νὰ ἀρέσσῃ λοιπὸν ὁ χριστιανὸς τῷ Θεῷ, καὶ τὰ ἔργα τοῦ νὰ εἶναι εἰς αὐτὸν εὐπρόσδεκτα, πρῶτον πρέπει νὰ ἔχῃ πίστιν εἰς τὸν Θεὸν, καὶ δεύτερον νὰ εὐθήνῃ τὴν ζωὴν τοῦ κατὰ τὴν πίστιν.

Resp. Quoniam sine fide nemo Deo placere potest, secundum dictum Pauli (Hebr. xi. 6): 'Fieri non potest, ut sine fide quisquam placeat; nam qui ad Deum accedit, hunc credere oportet, et esse Deum, et remuneratorem iis esse, qui illum sedulo quærunt.' Ut acceptus igitur Deo homo Christianus sit, ut illique grata ejus sint opera; primum fidem in Deum habeat oportet: postmodum ut vitam etiam suam ad fidei regulam componat ac conformet.

Τὰ δύο ταῦτα εἰς τί στέκουνται;

Quibus in rebus hæc duo consistunt?

Ἀπ. Εἰς τὰς τρεῖς θεολογικὰς ἀρετάς· ἤγουν εἰς τὴν πίστιν· εἰς τὴν ἐλπίδα· καὶ εἰς τὴν ἀγάπην· κατὰ τὰς ὁποίας θέλομεν μερίσειν καὶ τὰ τρία μέρη τῆς Ὁμολογίας, ὥστε εἰς τὸ πρῶτον νὰ ὁμολογήσωμεν περὶ τῶν ἄρθρων τῆς πίστεως, εἰς τὸ δεύτερον περὶ ἐλπίδος, καὶ τῆς

Resp. In tribus hisce virtutibus theologicis: in Fide, in Spe, in Caritate, secundum quas etiam tres Confessionis hujus partes distribuere nobis animus est; nimirum ut in prima parte concordi concessione de Articulis Fidei agamus; in secunda, de Spe et Oratione Dominica,

Τί ἐστὶ Πίστις;

Quid est Fides?

Ἀπ. Πίστις ἐστι (κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον Ἑβρ. ιά. ά.) ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων· ἐν ταύτῃ γὰρ ἐμαρτυρήθησαν οἱ πρεσβύτεροι· ἢ οὕτω· πίστις ὀρθόδοξος, καθολική τε καὶ ἀποστολική ἐστι, καρδίᾳ πιστεύειν καὶ στόματι ὁμολογεῖν ἕνα Θεὸν τρισυπὸστατον, κατὰ τὴν αὐτοῦ τοῦ Παύλου διδασκαλίαν, λέγοντος· (῾Ρωμ. ί. ί.) καρδίᾳ γὰρ πιστεύεται εἰς δικαιοσύνην, στόματι δὲ ὁμολογεῖται εἰς σωτηρίαν. Πρὸς τούτῳ πρέπει νὰ κρατῇ διὰ βέβαιον καὶ ἀναμφίβολον ὁ ὀρθόδοξος χριστιανὸς (ς´. Συνοδ. καν. πβ´.), πῶς ὅλα τὰ ἄρθρα τῆς πίστεως τῆς καθολικῆς καὶ ὀρθοδόξου ἐκκλησίας εἶναι παραδεδομένα ἀπὸ τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν μὲ τὸ μέσον τῶν ἀποστὸλων του εἰς τὴν ἐκκλησίαν, καὶ αἱ οἰκουμενικαὶ σύνοδοι τὰ ἑρμηνεύουσαν καὶ τὰ ἑδοκίμασαν, καὶ νὰ πιστεύῃ εἰς αὐτὰ καθὼς προστάσσει

Resp. 'Fides (secundum beatum Paulum (Heb. xi. 1) est substantia earum rerum quæ sperantur, earumque quæ non videntur demonstratio; per hanc enim testimonium consecuti sunt seniores.' Aut hunc in modum: Fides Orthodoxa, Catholica et Apostolica est corde credere et ore profiteri unum Deum, personis trinum; idque secundum Pauli ipsius doctrinam (Rom. x. 10): 'Corde creditur ad justitiam: ore fit confessio ad salutem.' Ad hæc pro certo atque indubitato tenere debet orthodoxus Christianus (Synod. VI. Can. LXXXII.), omnes fidei Articulos, quos Catholica et Orthodoxa credit Ecclesia, a Domino nostro Jesu Christo per Apostolos Ecclesiæ traditos: atque ab œcumenicis conciliis expositos approbatosque fuisse. Quos et ipse vera fide complecti debet, secundum præceptum

Πόσα εἶναι τὰ ἄρθρα τῆς καθολικῆς καὶ ὀρθοδόξου πίστεως;

Quot Catholicæ atque Orthodoxæ fidei Articuli sunt?

Ἀπ. Τὰ ἄρθρα τῆς ὀρθοδόξου καὶ καθολικῆς πίστεως εἶναι δώδεκα, κατὰ τὸ σύμβολον τῆς ἐν Νικαίᾳ πρώτης συνόδου, καὶ τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει δευτέραν· εἰς ταῖς ὁποίαις οὕτως ἐφανερώθησαν ὅλα, ὅπου συντείνουσι πρὸς τὴν ἡμετέραν πίστιν, ὅπου οὔτε πλειότερα πρέπει νὰ πιστεύωμεν, οὔτε ὀλιγώτερα, οὔτε ἀλλοιῶς παρὰ ὁποῦ ἐγροίκησαν οἱ πατέρες ἐκεῖνοι. Μόνον κάποια ἀπ᾿ αὐτὰ τὰ ἄρθρα εἶναι φανερὰ, καὶ καθ᾿ ἑαυτὰ γνώριμα, καὶ ἄλλα περικρατοῦσι μυστικὰ εἰς ἑαυτὰ, καὶ ἀπ᾿ αὐτὰ νοοῦνται καὶ τὰ ἄλλα.

Resp. Orthodoxæ et Catholicæ fidei Articuli numero duodecim sunt secundum Symbolum Concilii primi Nicææ, et secundi Constantinopoli habiti. Quibus in Conciliis ita sunt accurate exposita, quæ ad fidem nostram attinent, omnia; ut neque plura neque pauciora a nobis credi oporteat, neque alio sensu intellectuque, quam quo Patres illi intellexerunt. Verumenimvero nonnulli horumce Articulorum clari per seque manifesti sunt, alii quædam occultius complectuntur, unde cetera etiam intelliguntur.

Ποῖον εἶναι τὸ πρῶτον ἄρθρον τῆς πίστεως:

Primus Fidei Articulus quis est?

Ἀπ. (Συνοδ. α´.). Πιστεύω εἰς ἕνα Θεὸν Πατέρα παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πὰντων καὶ ἀοράτων.

Resp. (Synod. I.). Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, conditorem cœli et terræ, rerumque visibilium atque invisibilium omnium.

Εἰς τοῦτο τὸ ἄρθρον τῆς πίστεως τί λογῆς διδασκαλία περικρατεῖται;

Cujusmodi in hoc Fidei Articulo continetur doctrina?

Ἀπ. Τοῦτο τὸ ἄρθρον τῆς πίστεως δύο τινα περιέχει, πρῶτον νὰ πιστεύῃ τινὰς καὶ νὰ ὁμολογῇ (Δευτ. ς´. δ´.), πῶς εἶναι ἕνας Θεὸς ἐν τριάδι ἁγία δοξαζόμενος· καὶ πῶς εἰς τὴν θεότητα ἡ ἀρχὴ καὶ ἡ ῥίζα τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἶναι ὁ Πατήρ· δεύτερον διδάσκει, πῶς αὐτὸς ὁ ἐν τριάδι Θεὸς ἐποίησεν ἐκ τοῦ μὴ ὄντος πάντα τὰ ὁρατὰ καὶ ἀόρατα· καθὼς ὁ Ψαλμῳδὸς μαρτυρῶν λέγει (Ψαλ. λγ´. θ´.)· ὅτι αὐτὸς εἶπε, καὶ ἐγενὴθησαν, αὐτὸς ἐνετείλατο καὶ ἐκτίσθησαν.

Resp. Hic Articulus duo quædam complectitur. Prius, ut credat quisque ac confiteatur (Deut. vi. 4), Deum esse unum, in sanctissima Trinitate adorandum, et in Divinitate originem et radicem Filii Sanctique Spiritus Patrem esse. Posterius, hunc ipsum trinunum Deum cuncta de nihilo condidisse, visibilia pariter atque invisibilia, teste sacro vate (Psa. xxxiii. 9): 'Ipse dixit, et facta sunt. Ipse jussit, et creata sunt.'

Τίνα γνώμην πρέπει νὰ ἔχω περὶ Θεοῦ;

Quam de Deo habere debeo opinionem?

Ἀπ. Πρέπει νὰ πιστεύῃς πώς εἶναι ἕνας Θεὸς ἐν τριάδι ἁγίᾳ, κατὰ τὴν γραφὴν τὴν λέγουσαν (Ἐφ. δ´. ς´.)· εἷς Θεὸς καὶ Πατὴρ πάντων, ὁ ἐπὶ πάντων καὶ διὰ πάντων καὶ ἐν πᾶσιν ἡμῖν· ὁ ὁποῖος ὡς ἀγαθὸς

Resp. Credere debes Deum in sancta Trinitate unum esse, secundum hæc scripturæ verba (Ephes. iv. 6): 'Unus Deus itemque omnium pater: qui super omnes, per omnes, in nobisque omnibus est.'

Ἄν ἴσως καὶ ὁ Θεὸς εἶναι ἕνας

Atqui si unus Deus est, necesse

Ἀπ. Δὲν εἶναι ἀνάγκη· διατὶ ὁ Θεὸς εἶναι ἕνας εἰς τὴν φύσιν καὶ τὴν οὐσίαν, μὰ τρισυπόστατος, καθὼς εἶναι φανερὸν ἀπὸ τὴν διδασκαλίαν αὐτοῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ὁποῦ εἶπεν πρὸς τοὺς Ἀποστόλους του (Ματθ. κή. ιθʹ.)· πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη· βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Ἀπὸ τὰ ὁποῖα λόγια φανερώνεται, πῶς εἰς τὴν μίαν Θεότητα νὰ εἶναι τρία πρόσωπα, ὁ Πατὴρ, ὁ Υἱὸς, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, Πατὴρ ὁ ὁποῖος πρὸ αἰώνων γεννᾷ τὸν υἱὸν ἀπὸ τὴν ἰδίαν του οὐσίαν, καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα προΐησιν. Υἱὸς ἐκ Πατρὸς γεννηθεὶς πρὸ αἰώνων ὁμοούσιος αὐτῷ· Πνεῦμα ἅγιον ἀπ᾿ αἰῶνος ἐκπορευόμενον ἐκ Πατρὸς, ὁμοούσιον τῷ Πατρὶ καὶ τῷ υἱῷ· τοῦτο ἑρμηνεύων ὁ θεῖος Δαμασκηνὸς λέγει οὕτως (ά. Βιβ. κεφ. ιά.)· ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, εἰς μίαν αἰτίαν, τὸν Πατέρα, ἀναφέρονται. Καὶ ἀλλαχοῦ (κεφ. ί.) ὁ αὐτός· ὁ υἱὸς ἐκ τοῦ Πατρὸς ἔστι μὲ τρὸπον γεννήσεως· τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον καὶ αὐτὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς εἶναι, μὰ ὄχι μὲ τρόπον γεννήσεως, ἀλλ᾿ ἐκπορεύσεως. Καὶ ὁ θεολόγος Γρηγόριος εἰς τὰ λόγια τοῦ Ἀποστόλου τὰ πρὸς Ῥωμαίους (κεφ. ιά. λςʹ.), ὅτι ἐξ αὐτοῦ, καὶ δἰ αὐτοῦ, καὶ εἰς αὐτὸν, τὰ πάντα, λέγει

Resp. Nihil necesse est. Quippe secundum naturam et essentiam Deus unus est; at personis trinus. Quod ex ipsius Servatoris nostri, ad Apostolos suos loquentis, doctrina satis claret (Matt. xxviii. 19): 'Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, Filii, et Spiritus Sancti.' Unde patet, in una et eadem Divinitate tres omnino esse personas; Patrem, Filium et Spiritum Sanctum; Patrem, qui ante secula, de propria essentia sua, Filium gignit, ac Spiritum Sanctum emittit; Filium, a Patre ante secula genitum, illique consubstantialem; Spiritum Sanctum, ab omni æternitate de Patre procedentem, Patrique ac Filio coëssentialem. Quam rem hisce verbis exponit divinus Damascenus (Lib. I. c. xi.): Filius, et Spiritus Sanctus ad caussam unam, nempe Patrem, referuntur. Idem alio loco (cap. x.): Filius a Patre per modum generationis exsistit: Spiritus Sanctus itidem a Patre est; at non per modum generationis verum processionis. Porro et Gregorius Theologus, in verba Apostoli ad Romanos (xi. 36): 'Ex illo, et per illum, et in illum omnia;' sic loquitur (de Spiritu

Επεθύμουν μὲ φανερώτερον τρόπον νὰ κατανοήσω τὸ μυστήριον τῆς ἁγίας τριάδος.

Vellem sane paullo clarius distinctiusque isthoc sacræ Trinitatis mysterium percipere.

Ἀπ. Μὲ οὐδὲ κἂν μίαν ὁμοιότητα εἶναι δυνατὸν νὰ φανερωθῇ τελείως τὸ πρᾶγμα τοῦτο, καὶ νὰ παραστῇ εἰς τὸν νοῦν μας φανερᾷ, μὲ τίνα τρόπον εἶναι ὁ Θεὸς ἕνας εἰς τὴν οὐσίαν, καὶ τρεῖς εἰς τὰς ὑποστάσεις. Καὶ πῶς μὲ οὐδεμίαν ὁμοιότητα ἠμπορεῖ νὰ γνωρισθῇ, τὸ μαρτυρᾷ ὁ αὐτὸς Θεὸς, ὀνομαζόμενος Ἰεχωβᾶ, διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος (Ησ. μςʹ. έ.), τίνι με ὁμοιώσατε καὶ μὲ ἐξισάσετε καὶ ἐπαραβάλετέ με, καὶ ἐπερωμοιάσετέ με, διὰ νὰ εἶμαι ὅμοιος μετ᾿ ἐκεῖνον; ὥστε ὁποῦ οὐδένας

Resp. Atqui nulla profecto similitudine fieri potest, ut plene perfecteque res illustretur; ut evidenterque apud animum nostrum proponatur, quonam tandem pacto Deus essentia unus, idemque personis trinus sit. Quod nulla penitus imagine, nullo exemplo, satis declarari posse, Deus ipsemet, cui Jehovæ nomen est, per Prophetam testificatur (Jes. xlvi. 5): 'Cui me adsimilastis? cui me æquastis? et cui comparavistis me, consimilemque fecistis, ut illi similis sim?'

Ποῖα εἶναι τὰ ἰδιώματα τοῦ Θεοῦ;

Quænam Dei Proprietates sunt?

Ἀπ. Καθὼς ὁ Θεὸς εἶναι ἀκατάληπτος, ἔτζη καὶ τὰ ἰδιώρατά του εἶναι ἀκατάληπτα. Μὰ ὅσον ἡμποροῦμεν ἡμεῖς νὰ συνάξωμεν ἀπὸ τὴν ἁγίαν Γραφὴν καὶ ἀπὸ τοὺς διδασκάλους τῆς ἐκκλησίας, τόσον ἔχομεν ἐξουσίαν, καὶ νὰ νοοῦμεν, καὶ νὰ λέγωμεν. Καὶ διὰ τοῦτο πρέπει νὰ ἠξεύρωμεν, πῶς τὰ θεῖα ἰδιώματα ἄλλα εἶναι προσωπικὰ καὶ ἄλλα οὐσιώδη.

Resp. Quemadmodum Deus ipse incomprehensibilis est, sic etiam incomprehensibiles proprietates illius sunt. Veruntamen quantum cum e Scriptura tum Doctoribus ecclesiæ colligere ac conducere poterimus: tantum item fas nobis est, et animo concipere, et ore proferre. Scire itaque licet proprietatum Divinarum alias Personales esse alias Essentiales.

Ποῖα εἶναι τὰ προσωπικὰ ἰδιώματα τοῦ Θεοῦ;

Personales Dei proprietates quæ sunt?

Ἀπ. Τὰ προσωπικὰ ἰδιώματα εἰς τὰ θεῖα εἶναι ἐκεῖνα, μετὰ ὁποῖα τὰ

Resp. Proprietates personales in Divinis illæ sunt, quibus ita ab se

Ποῖα εἶναι τὰ οὐσιώδη ἰδιώματα τοῦ Θεοῦ;

Quænam Essentiales Dei Proprietates sunt?

Ἀπ. Οὐσιώδη ἰδιώματα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἐκεῖνα, ὅπου ἁρμόζουσιν ὁμοίως καὶ εἰς τὸν Πατέρα, καὶ εἰς τὸν Υἱὸν, καὶ εἱς τὸ ἅγιον Πνεῦμα· οἷον τὸ εἶναι Θεὸν, τὸ εἶναι αΐδιον, ἄναρχον, ἀτελεύτητον, ἀγαθὸν, παντοδύναμον, ποιητὴν, προνοητὴν, παντεπίσκοπον, πᾶσι παρόντα, καὶ τὰ πάντα πληροῦντα·

Resp. Essentiales Dei Proprietates illæ sunt, quæ in Patrem et Filium et Spiritum Sanctum æqualiter conveniunt. Nimirum esse Deum, esse æternum, carere omni et principio et fine, bonum esse, omnipotentem, creatorem, futuri providum, perspectare res

Διατί εἰς τὸ πρῶτον ἄρθρον τῆς πίστεως, ἀφήνοντες τὰ ἄλλα ἰδιώματα, ἐβάλασι μόνον τὸ, παντοκράτορα;

Quamobrem omissis ceteris, unum hoc Omnipotentiæ Attributum, in primo Fidei Articulo positum est?

Ἀπ. Διατὶ μὲ τὸν λόγον τοῦτον ἑρμηνεύεται ἀκριβέστερον τὸ ἰδίωμα τοῦ Θεοῦ, ἐπειδὴ οὐδένα κτίσμα ἠμπορεῖ νὰ ὀνομασθῇ παντοδύναμον· καὶ τοῦτο διὰ δύο αἰτίας. Πρῶτον διατὶ δὲν ἔχει ἀφ᾿ ἑαυτοῦ τὴν φύσιν του, μὰ ἀπὸ τὸν κτίστην του. Δεύτερον διατὶ δὲν ἠμπορεῖ καὶ ἐκεῖνο νὰ κάμῃ κἂν ἕνα κτίσμα ἀπὸ τὸ μηδαμῆ μηδαμῶς εἶναι. Τὰ ὁποῖα δύο τοῦτα μόνον ἁρμόζουσιν εἰς τὸ παντοδύναμον τοῦ Θεοῦ. Ὅτι δὲ ὁ Θεὸς εἶναι παντοδύναμος, δείκνυσι τοῦτο ὁ αὐτὸς, λέγων ἐν τῇ Ἀποκαλύψει (Κεφ.

Resp. Quoniam illud Essentiæ Divinæ proprietatem quam accuratissime exprimit. Nulla namque res creata omnipotens appellari duas præcipue ob caussas potest: tum quod nihil a se ipso naturam suam habet, sed a creatore suo: tum quod nihil ex mero nihilo quidquam creatum producere ac creare potest: quæ res duæ soli omnipotentiæ divinæ conveniunt. Quod vero omnipotens Deus est, ipsemet in Apocalypsi demonstrat (i. 8): 'Ego sum Alpha, et ego

Καὶ ἂν εἶναι ὁ Θεὸς ἀπερίγραπτος καὶ πανταχοῦ πάρεστι, πῶς λέγεται, ὅτι ἐν οὐρανοῖς κατοικᾷ, καὶ εἰς ἄλλους τινὰς τόπους τῆς γῆς ἐξαιρετωτέρως;

Siquidem vero nullo Deus loco circumscribitur et ubique præsto est: quo quæso modo in cœlo certisque quibusdam terræ locis potissimum habitare dicitur?

Ἀπ. Ὄχι ὡς ἂν τάχα ὁ οὐρανὸς ἢ ἡ Σιὼν ἢ ἄλλος τινὰς τόπος νὰ περιορίζῃ τὴν ἄϋλον καὶ ἀσώματον θεότητα, διατὶ ὁ Θείς δὲν ἔχει κἂν ἕνα τόπον, μὰ εἶναι τόπος αὐτὸς ἑαυτοῦ. Μὰ διατὶ ἐνεργεῖ εἰς αὐτοὺς τοὺς τόπους περισσότερα, καὶ φαίνονται φανερώτερα καὶ συνεχέστερον αἱ ἐνεργείαι του καὶ ἡ χάρις του, διὰ τοῦτο λέγεται νὰ κατοικᾷ εἰς αὐτούς. Οἷον εἰς τοὺς οὐρανοὺς (ὡς λέγει ὁ ἱερὸς Δαμασκηνὸς Βιβ. αʹ. κεφ. ιςʹ.), ἐν αὐτοῖς γὰρ εἰσὶν οἱ ποιοῦντες τὸ θέλημα αὐτοῦ ἄγγελοι, καὶ ἀεὶ δοξάζοντες αὐτὸν· εἰς τὴν γῆν· ἐν αὐτῇ γὰρ διὰ σαρκὸς τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη·

Resp. Minime istuc quidem, quasi immaterialem et incorpoream illam Divinitatem, cœlum fortasse, aut Zijon, aut quicunque locus alius circumscribat. Nullum enim Deus occupat locum; sed ipse sibi locus est. Verum quoniam iis in locis, illustriora quædam magisque insignia efficit, ibique opera ipsius et gratiæ vestigia clarius sæpiusque emicant; ideo illic habitare fertur. Velut in cœlo (sicut sanctus ait Damascenus Orthod. Fid. Lib. I. cap. xvi.), quoniam ibi sunt, qui jussa atque arbitria illius capessunt, illumque

Καὶ ἂν λέγῃς, πῶς εἶναι ἰδίωμα τοῦ Θεοῦ μόνου, τὸ εἰδέναι πάντα, τὰ κρύφια δηλαδὴ καὶ φανερὰ, πῶς καὶ οἱ ἄνθρωποι, οἱ προφῆται, καὶ οἱ ἄγγελοι τὰ ἠξεύρασι;

Quando autem Dei solius hoc esse adfirmas, nosse omnia, occulta videlicet et aperta: quo igitur pacto tum Angeli tum inter mortales Prophetæ eadem cognoverunt?

Ἀπ. Ὁ Θεὸς ἠξεύρει ἀφ᾿ ἑαυτοῦ του πάντα τὰ ἀπόκρυφα καὶ τὰ βαθέα τῶν ἀνθρώπων καὶ τῶν ἀγγέλων· ὄχι μόνον ὅταν τὰ λογιάζουσι, μὰ καὶ πρὸ κτίσεως κόσμου, καθὼς ἡ Γραφὴ (Σειρ. κγʹ. κθʹ.) λέγει· ὀφθαλμοὶ Κυρίου μυριοπλασίως ἡλίου φωτεινότεροι, ἐπιβλέποντες πάσας ὁδοὺς ἀνθρώπων, καὶ κατανοοῦντες εἰς ἀπόκρυφα μέρη· καὶ ἀλλαχοῦ (Σειρ. μβʹ. ιθʹ. κʹ.)· ἔγνω ὁ Κύριος πᾶσαν εἴδησιν, καὶ ἐνέβλεψεν εἰς σημεῖον αἰῶνος, ἀπαγγέλλων τὰ παρεληλυθότα, καὶ ἐπεσόμενα, καὶ ἀποκαλύπτων ἴχνη ἀποκρύφων· καὶ ὁ Ἰωάννης εἰς τὴν Ἀποκάλυψιν (κεφ. βʹ. κγʹ.)· Ἐγὼ εἰμὶ ὁ ἐρευνῶν νεφροὺς καὶ καρδίας· καὶ δώσω ὑμῖν ἐκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα ὑμῶν. Μὰ οἱ ἄγγελοι καὶ οἱ ἄνθρωποι ἂν ἠξεύρουσι

Resp. Deus per se ipsum abdita et arcana omnia, profundasque hominum Angelorumque cogitationes cognoscit: non illo solum momento, quo cogitantur; sed et ante orbem conditum. Sic enim Scriptura (Sirach. xxiii. 29): 'Oculi Domini millies sole lucidiores sunt; intuentur omnes vias hominum; partesque abstrusas contemplantur.' Itemque loco alio (Sirach. xlii. 19, 20): 'Novit Dominus scientiam omnem, ac intuetur signum seculi. Enunciat præterita et futura; et vestigia rerum occultarum manifestat.' Et Ioannes in Apocalypsi (ii. 23): 'Ego sum, qui corda ac renes perscrutor; et dabo cuique vestrum secundum opera sua.' Si quando autem Angelis ac hominibus 

Εἶναι τάχα ἄλλα ἰδιώματα μόνου τοῦ Θεοῦ ἴδια;

Suntne vero et aliæ quædam Dei solius Proprietates?

Ἀπ. Τὰ ἰδιώματα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀναρίθμητα. Μὰ τοῦτα, ὅπου ἐπροείπαμεν, ὡς ἂν ὠφέλημα πρὸς τὴν σωτηρίαν φθάνουσι νὰ μᾶς, δέιξουσι, ποῖαν γνώμην νὰ ἔχωμεν περὶ Θεοῦ. Διὰ τοῦτο ἀφήνωντας ἐσὺ τὰ ἄλλα, πίστευε σταθερῶς καὶ ἀμετακινήτως, πῶς εἶναι ἕνας Θεὸς ἐν τριάδι προσώπων, παντοδύναμος, πανταχοῦ παρὼν καὶ τὰ πάντα εἰδώς· ἀμετάβλητος εἰς τὴν φύσιν καὶ ἀΐδιος.

Resp. Proprietates divinæ sane innumerabiles sunt; quæ tamen ut ad salutem utiles hactenus recensuimus; illæ satis demonstrant nobis, quam de Deo habere conveniat sententiam. Tu itaque, reliquis sepositis, firma immotaque fide crede, unum in trinitate personarum Deum esse, omnipotentem, omnipræsentem, omniscium, natura immutabilem atque sempiternum.

Ἐπειδὴ καὶ εἰς τοῦτο τὸ ἄρθρον βάλλουσι τὸν λόγον τοῦτον, ποιητὴν, τάχα ὁ Θεὸς ὁλωνῶν τῶν πραγμάτων εἶναι ποιητὴς;

Quando autem nomen Creatoris in hoc Articulo positum est, num igitur rerum omnino omnium conditor Deus est?

Ἀπ. Χωρὶς κἂν μίαν ἀμφιβολίαν

Resp. Rerum profecto creatarum

Ἐπειδὴ καὶ ὁ Θεὸς ἔπλασε πρῶτον τοὺς ἀγγέλους, τίνα γνώμην πρέπει νὰ ἔχωμεν δἰ αὐτοὺς;

Iam quoniam primo loco Angelos creavit Deus, dic quæso quidnam de iis statuendum habemus?

Ἀπ. Οἱ ἄγγελοι εἶναι πνεύματα, πλασθέντες ἀπὸ τὸ μὴ εἶναι εἰς τὸ εἶναι ἐκ Θεοῦ, διὰ νὰ ὑμνοῦσι τὸν

Resp. Angeli sunt Spiritus, ex non ente, in ens verum, ea fini a Deo conformati, ut et ipsum hymnis

Εἰς πόσας τάξεις διαιροῦνται οἱ ἄγγελοι;

In quot Classes distribuuntur Angeli?

Ἀπ. Καθὼς λέγει ὁ Διονύσιος (Οὐραν. ἱεραρ. κεφ. ζ´.), εἰς ἐννέα χοροὺς διαιροῦνται, καὶ οἱ ἐννέα τοῦτοι εἰς τρεῖς τάξεις. Καὶ εἰς τὴν πρώτην τάξιν εὑρίσκουνται ἐκεῖνοι, ὁποῦ εἶναι σιμώτερον εἰς τὸν Θεὸν, οἶον Θρόνοι, Χερουβὶμ, καὶ Σεραφὶμ· εἰς τὴν δευτέραν τάξιν Ἐξουσίαι, Κυριότητες, καὶ Δυνάμεις· εἰς τὴν τρίτην, Ἄγγελοι, Ἀρχάγγελοι, Ἀρχαί. Καὶ οὕτως εἶναι διατεθειμένοι, ὁποῦ οἱ κατότεροι ἄγγελοι πέρνουσιν ἀπὸ τοὺς πλέον ἀπάνω τὴν ἔλλαμψιν καὶ τὰς θείας εὐεργεσίας. Οὗτοι οἱ ἄγγελοι ἐσταματίσασιν εἰς τὴν χάριν τοὺ Θεοῦ αἰωνίως ἔστωντας, καὶ νὰ μὴ συμφωνήσουσι μὲ τὸν Ἑωσφόρον, νὰ ἐναντιωθοῦσι του Θεοῦ. Καὶ διὰ τοῦτο πέρνοντες ταύτην τὴν χάριν δὲν ἠμποροῦσι ποτὲ νὰ σφάλουσιν,

Resp. Ex sententia Dionysii (Hier. Cælest. cap. vi. et vii.) in novem distinguuntur choros, qui denuo in tres distribuuntur classes. Prima in classe ævum agitant, qui Deum propius circumstant: Throni, Cherubim et Seraphim. In secunda Potestates, Dominationes, Exercitus (sive etiam Virtutes). In tertia Angeli, Archangeli, Principatus. Sunt autem eo dispositi ordine, ut inferiores a superioribus illuminationem ac divina beneficia accipiant. Hi Angeli in gratia Dei jugiter permanent. Quippe quoniam Luciferi ad rebellionem adversus Deum incitamentis aurem non præbuerunt, hanc gratiam adepti non amplius labi possunt; non illud quidem certe ulla naturæ

Τίνα γνώμην πρέπει νὰ ἔχωμεν διὰ τοὺς κακοὺς ἀγγέλους;

Poro quid de malis Angelis sentiendum nobis?

Ἀκ. Πῶς οἱ πονηροὶ ἄγγελοι ἐπλασθήκασιν ἀπὸ τὸν Θεὸν καλοί, διατὶ ὅ, τι ἐποίησεν ὁ Θεὸς, καλὸν τὸ ἐποίησε. Μὰ ἐκεῖνοι μὲ τὴν ἰδίαν τους θέλησιν ἐγενήκασι κακοὶ, καθὼς μαρτυρᾷ ὁ Κύριος ἡμῶν, διὰ τὸν ἄρχοντά τους λέγων (Ἰωαν. ή. μδʹ.)· ἐκεῖνος ἀνθρωποκτόνος ᾖν ἀπ᾿ ἀρχῆς· καὶ ἐν τῇ ἀληθείᾳ οὐχ ἕστηκεν, ὅτι οὐκ ἔστιν ἀλήθεια ἐν αὐτῷ· ὅταν λαλῇ τὸ ψεῦδος, ἐκ τῶν ἰδίων λαλεῖ, ὅτι ψεύστης ἐστι, καὶ ὁ πατὴρ αὐτοῦ. Τοῦτοι εἶναι οἱ ἀρχηγοὶ πάσης πονηρίας, βλάσφημοι τῆς θείας μεγαλειότητος, ἀπατεῶνες τῶν ἀνθρωπίνων ψυχῶν, καὶ αὐτοὶ, καὶ τὰ ὄργανά των. Καθὼς παραδίδωσιν ἡ Γραφὴ λέγουσα (ά. Πετρ. έ. ή.)· νήψατε,

Resp. Ipsos quidem bonos omnino a Deo creatos fuisse: quidquid enim fecit Deus, bonum fecit; sed propria voluntate sua improbos evasisse; prout testatur Dominus noster de principe Dæmonum loquens (Ioh. viii. 44): 'Ille homicida fuit ab initio, nec in veritate stetit. Non enim est in illo veritas. Quando mendacium loquitur, de suis loquitur. Nam mendax est, illiusque pater.' Hi impietatis omnis auctores et signiferi divinæque majestatis blasphemi obtrectatores sunt; hi mentium humanarum deceptores; tum ipsimet tum instrumenta ipsorum, tradente Scriptura (1 Pet. v. 8): 'Sobrii

Τίνα γνώμην πρέπει νὰ ἔχωμεν διὰ τὴν ἄλλην κτίσιν;

De reliquis autem rebus creatis quid statuendum nobis est?

Ἀπ. Πῶς ὁ Θεὸς ἀπὸ τὸ μὴ εἶναι

Resp. Hoc nimirum, quod Deus

Ποία ἦτον ἡ κατάστασις τῆς ἀνθρωπίνης ἀθωότητος, εἴτουν καθαρότητος καὶ ἀναμαρτησίας του;

Cujusmodi erat status Innocentiæ hominis sive puritatis et a peccando immunitatis?

Ἀπ. Δύο λογιῶν εἶναι ἡ κατάστασις τῆς ἀκακίας εἴτουν ἀθωότητος (κατὰ τὸν ἅγιον Βασίλειον εἰς τὴν ἀρχὴν τῶν Παροιμ.). Ἡ πρώτν εἶναι μία προαιρετικὴ ἀλλοτρίωσις ἀπὸ ταῖς ἁμαρτίαις, ἤγουν ὅταν λείπῃ ὁ ἄνθρωπος μὲ τὴν ἰδίαν του προαίρεσιν ἀπὸ τὰ ἁμαρτήματα, διὰ τὴν γυμνασίαν, ὁποῦ ἔχει, καὶ μακρὰν συνήθειαν εἰς τὰ κακά. Ἡ δευτέρα εἶναι ἡ ἄγνοια καὶ ἡ ἀπειρία τοῦ κακοῦ, ἤγουν ὅταν δὲν γνωρίζῃ, οὔτε ἐδοκίμασε καθόλου τὸ κακὸν ἢ διὰ τὴν ἡλικίαν του, ἢ δἰ ἄλλαις αἰτίαις. Καὶ κατὰ τὸν δεύτερον τοῦτον τρόπον ἦτον εἰς τὸν Ἀδὰμ ἡ ἀθωότης καὶ ἡ ἀκακία, πρὶν ἁμάρτῃ, κατὰ πᾶσαν τελειότητα καὶ δικαιοσύνην ἔμφυτον, τόσον ἀπὸ τὸ μέρος τῆς διανοίας, ὅσον καὶ ἀπὸ τὸ μέρος τῆς θελήσεως· εἰς τὴν διάνοιαν περικλείεται πᾶσα ἐπιστήμη, καὶ εἰς τὴν θέλησιν πᾶσα χρηστότης καὶ καλοσύνη. Διατὶ γνωρίζωντας ὁ Ἀδὰμ τὸν Θεὸν καλώτατα (καθ᾿ ὅσον εἰς τὸν καιρὸν ἐκεῖνον τοῦ ἦτον συγκεχωρημένον, καὶ καθ᾿ ὅσον ἔπρεπε) μὲ τοῦτο, ὁποῦ ἐγνώριζε τὸν Θεὸν, ἐγνώριζεν ὅλα τὰ πράγματα μετ᾿ ἐκεῖνον. Καὶ τούτου ἔχομεν σημάδια ἀνάμεσα εἰς τὰ ἄλλα, ὁποῦ ἐφελθήκασιν εἰς τὸν Ἀδὰμ ὅλα

Resp. Innocentiæ integritatisque status duorum generam est (ex sententia S. Basilii, Homilia in Principium Proverbiorum pag. 184. Bas.). Prior est voluntaria quædam a peccato discessio; nimirum quum homo, cui ex diuturno vitiorum exercitio ac consuetudine (nota mala sunt), proprio deliberatoque consilio peccata deserit. Alter, simplex quædam mali inscientia et imperitia est, quando mali penitus ignarus quispiam inexpertusque est; sive per tenellam ætatulam suam, sive caussas alias. Posteriore hoc modo ante lapsum comparata innocentia Adami integritasque fuit; cunjuncta cum summa absolutaque perfectione ac justitia insita intellectus pariter voluntatisque, ita ut in intellectu scientia omnis includeretur, in voluntate probitas omnis et honestas. Quando itaque perfectissimo sane modo (quantum illo temporis habitu concessum ipsi ac decorum erat), Deum cognoscebat Adamus; ideo hoc ipso, quod Deum cognoscebat, cetera item omnia per ipsum noscitabat. Cujus rei clarum inter alia indicium habemus, quum ad Adamum

Εἶναι τάχα ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ὑποκείμενοι εἰς τὴν αὐτὴν ἁμαρτίαν;

Numquid vero eidem omnes homines peccato sunt obnoxii?

Ἀπ. Καθὼς ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἦσαν εἰς τὴν κατάστασιν τῆς ἀθωότητος εἰς τὸν Ἀδὰμ, τέτοιας λογῆς καὶ ἀφ᾿ οὗ ἔσφαλεν, ὅλοι ἔσφαλαν εἰς αὐτὸν, καὶ ἔμειναν εἰς τὴν κατάστασιν τῆς ἁμαρτίας. Διά τοῦτο ὅχι μόνον εἰς τὴν ἁμαρτίαν ὑπόκεινται, μὰ καὶ εἰς τὴν τιμωρίαν διὰ τὴν ἁμαρτίαν. Ἡ ὁποία τιμωρία γνωρίζεται μὲ τούτην τὴν ἀπόφασιν τοῦ Θεοῦ (Γεν. βʹ. ιζʹ.)· ᾗδ᾿ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ᾿ αὐτοῦ, θανάτῳ ἀποθανεῖσθε. Τὸ αὐτὸ καὶ ὁ Ἀπόστολος (Ῥωμ. έ. ιβʹ.) ἀναφέρνωντας

Resp. Quemadmodum homines omnes durante innocentiæ statu in Adamo fuerunt; eodem modo, ex quo lapsus ille fuit, in ipso omnes collapsi, simul in statu peccati permanserunt. Quamobrem non solum peccato, sed ejus caussa, pœna item tenentur. Quæ pœna hoc Dei edicto promulgatur (Gen. ii. 17): 'Quacunque die de arbore ista comederitis, morte moriemini.' Refert id ipsum et Apostolus (Rom. v. 12): 'Ut per unum hominem

Ἐπειδὴ ὁ Θεὸς ἐγνώριζε τὸν Ἀδὰμ, πῶς ἔμελλε νὰ σφάλῃ, διατί τὸν ἔπλασε;

Quando autem lapsurum Adamum norat Deus, quid ita, quæso, illum condidit?

Ἀπ. Ὄχι μόνον διὰ τὴν ἁμαρτίαν τοῦ Ἀδὰμ, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν κακίαν τοῦ Ἑωσφόρου, καὶ πρὶν τὸν κάμει, ἤξευρε καλώτατα· καὶ διὰ κάθα μικρὸν λογισμὸν, καὶ διὰ κάθα κάμωμα,

Resp. Non modo lapsum Adami, verum et malitiam Luciferi, priusquam utrumque conderet, planissime scivit Deus. Immo et minutissimas quasque cogitationes, actionesque

Ἂν ὁ Θεὸς ἐγνώριζε τὰ πάντα πρὶν τὰ κτίσῃ, τάχα καὶ ὅλα τὰ ἐπροώρισεν ὁμοίως καλὰ καὶ κακὰ, νὰ μὴ γίνουνται ἀλλοιῶς, παρα καθὼς γίνουνται;

Si norat igitur omnia Deus antequam conderet, an bona ac mala omnia item prædestinavit, ne aliter fiant, quam fiunt.

Ἀπ. Ὁ Θεὸς πρὶν τῆς κτίσεως

Resp. Res quidem universas ante

Τί εἶναι τὸ αὐτοξούσιον;

Quid est Arbitrium liberum?

Ἀπ. Τὸ αὐτεξούσιον τοῦ ἀνθρώπου εἶναι μία θέλησις ἐλευθέρα καὶ ἀπολελυμένη. Καὶ γεννᾶται ἀπὸ τὸν λογαριασμὸν, εἴτουν τὸ λογικὸν, εἰς τὸ νὰ ἐνεργᾷ τὸ ἀγαθὸν, ἢ τὸ κακόν· ἐπειδὴ τὰ λογικὰ κτίσματα πρέπει νὰ ἔχουσι φύσιν ἐξουσιαστικὴν, καὶ νὰ τὴν μεταχειρίζουνται ἐλευθέρως, ὁδηγοῦντος τοῦ λόγου. Καὶ οὗτος ὁ λόγος, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἦτον εἰς τὴν κατάστασιν τῆς ἀθωότητος, ἤγουν πρὶν ἁμάρτῃ, ἦτον ἀδιάφθορος εἰς τὴν τελειότητά του, καὶ διὰ τὴν ἁμαρτίαν ἐφθάρη. Μὰ ἡ θέλησις, καλᾷ καὶ νὰ ἔμεινεν ἄβλαβης, εἰς τὸ νὰ ἐπιθυμᾷ τὸ καλὸν ἢ τὸ κακὸν· ἔγινεν μ᾿ ὅλον τοῦτο εἰς κάποιους πλέον ἐπιῤῥεπὴς καὶ κλίνει πρὸς τὸ κακὸν, καὶ εἰς ἄλλους πρὸς τὸ καλόν. Διὰ τὸ ὁ ὁποῖον μέγας Βασίλειος (Εἰς τὸν Ἠσ. ιδʹ.) λέγει οὕτως· “ἀπὸ τὴν ἰδίαν του θέλησιν καὶ προαίρεσιν ὁ καθεὶς ἠμπορεῖ νὰ εἶναι ἢ σπέρμα ἅγιον, ἢ τὸ ἐναντίον. Ἄκουσον τοῦ Παύλου λέγοντος (ά. Κορ. δʹ. ιεʹ.)· ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ διὰ τοῦ εὐαγγελίου ἐγὼ ὑμᾶς ἐγέννησα· καὶ ἐκεῖνα τὰ λόγια, ὅπον (Ἰωαν. ά. ιβʹ.) λέγει· ὅσοι δὲ ἔλαβον αὐτὸν, ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν, τέκνα Θεοῦ γενέσθαι.” Δείχνει ὁ ἅγιος τοῦτος διδάσκαλος, πῶς, καλᾷ καὶ ἡ ἀνθρωπίνη θέλησις ἐβλάβη μὲ τὸ προπατορικὸν ἁμάρτημα,

Resp. Liberum hominis Arbitrium est libera et absoluta illius voluntas, orta a ratione sive rationali anima ad bonum, aut malum efficiendum. Quibus enim in rebus mens ratioque inest, eas naturam cum potestate sui arbitrii conjunctam habere, eamque duce ratione libere exercere oportet. Hæc autem ratio quamdiu in statu innocentiæ homo stetit, hoc est, antequam peccaret, incorrupta et perfecta erat; per lapsum corrupta fuit. At voluntas, etiamsi quod ad appetitum boni, aut mali, illæsa maneret; nihilominus in nonnullis haud paullo propensior atque ad malum inclinatior evasit: in aliis rursus ad bonum. De quo ita loquitur magnus Basilius (in Iesai. xiv.): 'Per voluntatem quisque suam arbitriumque, aut semen sanctum, aut contrarium esse potest.' Audi sodes Paulum dicentem (1 Cor. iv. 15): 'Ego vos in Christo Iesu per Evangelium genui.' Audi et hæc Scripturæ verba (Ioh. i. 12): 'Quotquot illum receperunt, iis potestatem dedit, ut filii Dei fierent.' Quo sane sanctus doctor declarat, quamvis et ipsa hominis voluntas peccato originis misere labefactata fuerit; nihilominus

Ἐπειδὴ καὶ οἱ ἄνθρωποι γενοῦνται εἰς τὴν κατάστασιν τῆς ἁμαρτίας, τάχα μόνον τὸ σῶμα εἶναι ἀπὸ σπέρμα τοῦ Ἀδὰμ, ἢ μαζὶ καὶ ἡ ψυχή;

Siquidem vero in statu peccati nascuntur homines, an igitur corpus solum de semine Adami est an vero etiam anima?

Ἀπ. Τὸ σῶμα τὸ ἀνθρώπινον ἀπὸ τὸ σπέρμα τοῦ Ἀδὰμ καταβαίνει· μὰ ἡ ψυχὴ γίνεται ἀπὸ τὸν Θεὸν, καθὼς λέγει ἡ Γραφὴ (Ζαχ. ιβʹ. ά.)· ὁ Κύριος ἐκτείνων οὐρανὸν, καὶ θεμελιῶν γῆν, καὶ πλάσσων πνεῦμα ἀνθρώπου ἐν αὐτῷ. Καὶ ἀλλαχοῦ (Ἐκκλ. ιβʹ. ζʹ.)· καὶ ἐπιστρέψῃ ὁ χοῦς ἐπὶ τὴν γῆν, ὡς ἦν· καὶ τὸ πνεῦμα ἐπιστρέψῃ πρὸς τὸν Θεὸν, ὅσ ἔδωκεν αὐτό. Πρὸς τούτοις ἂν ἡ ψυχὴ ἤθελεν εἶναι ἀπὸ τὸ σπέρμα τοῦ ἀνθρώπου, μαζὶ μὲ τὸ κορμὶ ἤθελεν συναποθνήσκειν, καὶ ἤθελε διαλυθῇ εἰς χοῦν. Τοῦ ὁποίου τὸ ἐναντίον βλέπομεν εἰς τὴν Γραφὴν, ἐκεῖ ὅπου ὁ Χριστὸς (Λουκ. κγʹ. μγʹ.), ὁμιλῶντας τοῦ λῃστοῦ εἰς τὸν σταυρὸν, εἶπεν· ἀμὴν λέγω σοι, σήμερον μετ᾿ ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῶ παραδείσῳ.

Resp. Corpus humanum ex semine Adami descendit, anima vero a Deo oritur, teste Scriptura (Zach. xii. 1): 'Dominus, qui expandit cœlum, et fundat terram, et format Spiritum hominis in eo.' Et alibi (Eccles. xii. 7): 'Et redeat pulvis in terram, quemadmodum fuerat, et Spiritus ad Deum revertatur, qui dedit illum.' Super hæc si semine humano procrearetur anima, haud dubie item cum corpore commoreretur solvereturque in pulverem. Atqui contrarium in sacris literis, quo loco cum latrone in cruce colloquitur Christus, adstrui videmus (Luc. xxiii. 43): 'Amen dico tibi, hodie mecum eris in Paradiso.' Quippe corpus latronis in cruce remanebat,

Ἐπειδὴ ὁ Θεὸς εἶναι ποιητὴς πάντων,

Quoniam vero rerum omnium

Ἀπ. Οὕτως εἶναι ἡ ἀλήθεια· ἀπὸ μικροῦ ἕως μεγάλου ὅλα τὰ γνωρίζει μὲ ἀκρίβειαν καὶ ὁλωνῶν προνοᾶται, καθ᾿ ἑνὸς ὅσα ἔκαμε· καθὼς ἠμποροῦμεν νὰ τὸ γνωρίσωμεν ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ Χριστοῦ, ὅπου (Ματθ. ί. κθʹ.) λέγει· οὐχὶ δύο στρουθία ἀσσαρίου πωλεῖται; καὶ ἕν ἐξ αὐτῶν οὐ πεσεῖται ἐπὶ τὴν γῆν ἄνευ τοῦ Πατρὸς ὑμῶν. Ὑμῶν δὲ αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς πᾶσαι ἠριθμημέναι εἰσιν. Ἡ πρόνοια τούτη φανερώνεται καὶ εἰς τὴν παλαιὰν Γραφὴν μὲ τὸ στόμα τὸ Δαβιδικὸν, ὅταν λέγει (Ψαλ. ρμέ. ιέ.)· οἱ ὀφθαλμοὶ πάντων εἰς σὲ ἐλπίζουσι (Κύριε) καὶ σὺ δίδως τὴν τροφὴν αὐτῶν ἐν εὐκαιρίᾳ· ἀνοίγεις σὺ τὴν χεῖρά σου, καὶ ἐμπιπλᾷς πᾶν ζῶον εὐδοκίας.

Resp. Ita prorsus: quippe a minimis ad usque maxima accuratissime omnia cognoscit, omniumque, quæ fecit, curam separatim singulatimque habet, ut ex verbis Christi facile intelligi licet (Matt. x. 29): 'Nonne duo passerculi asse uno veneunt? et unus tamen ex iis sine patre vestro in terram non decidet. At capitis vestri pili etiam omnes numerati sunt.' Eadem hæc Providentia in Veteri Testamento ore Davidis luculenter explicatur, quum ait (Psa. cxiv. 15): 'Oculi omnium in te sperant Domine, et tu escam illoram tempore opportuno largiris. Aperis tu manum tuam, et imples omne animal beneplacito.'

Ταὐτὸ εἶναι τάχα εἰς τὰ Θεῖα, πρόγνωσις, προορισμὸς καὶ πρόνοια;

Idemne in divinis valent vocabula Præscientiæ, Prædestinationis atque Providentiæ?

Ἀπ. Πρόγνωσις, προορισμὸς καὶ πρόνοια εἶναι διαφορετικαῖς ἐνεργείαις εἰς τά Θεῖα· διατὶ ἡ πρόνοια ἀναφέρεται εἰς τὰ κτιστὰ πράγματα, μά ἡ πρόγνωσις καὶ ὁ προορισμὸς εἶναι εἰς τὸν Θεὸν, πρὶν παρὰ νὰ γενοῦσιν ὅλα τὰ κτίσματα, καλᾷ καὶ μὲ διαφορετικὸν τρόπον. Ἡ πρόγνωσις εἶναι μία γνῶσις τῶν μελλόντων, χωρὶς περιορισμὸν τῶν εἰδῶν, ἤγουν χωρὶς νὰ διορίζῃ τὶ καὶ τὶ νὰ γένῃ. Ὁ δὲ

Resp. Præscientia, Prædestinatio et Providentia diversas in divinis habent potestates. Nam Providentia res jam creatas respicit; at Præscientia Prædestinatioque in Deo sunt, priusquam ullæ res creatæ exsistant, quanquam modo quodam distincto. Præscientia enim nuda rerum futurarum cognitio est, sine determinata earundem specificatione, sic nimirum, ut non necessario

Διὰ τοῦτο εὐλὸγως ἠμποροῦμεν νὰ εἰποῦμεν ἀπὸ τὰ καθ᾿ ἡμᾶς, πῶς εἰς τὸν Θεὸν πρῶτον εἶναι εἰς τὴν τάξιν ἡ πρόγνωσις, δεύτερον ὁ προορισμὸς, ἔπειτα μετὰ τὴν κτίσιν ἀκολουθεῖ ἡ πρόνοια τῶν κτισμάτων.

Itaque secundum nostrum concipiendi statuendique modum recte atque probabiliter etiam de Deo dici potest: ordine primam Præscientiam esse, secundam Prædestinationem, denique creatis jam rebus earum sequi Providentiam.

Τὸ ὁποῖον ὁ Ἀπόστολος (Ῥωμ. ή. κθʹ.) φανερᾷ μᾶς τὸ ἐδίδαξε λέγωντας· ὅτι οὓς προέγνω, τούτους καὶ προώρισεν, οὓς δὲ προώρισε, τούτους καὶ ἐκάλεσε· καὶ οὓς ἐκάλεσε, τούτους καὶ ἐδικαίωσεν· οὓς δὲ ἐδικαίωσε, τούτους καὶ ἐδόξασε.

Quod perspicue nos docet Apostolus (Rom. viii. 29): 'Quoniam quos præscivit, eos et prædestinavit: quos autem prædestinavit, eosdem etiam vocavit: quos autem prædestinavit, eosdem etiam vocavit, eos item justificavit: quos vero justificavit: eosdem et glorificavit.'

Καὶ ὁ τοιοῦτος λογισμὸς πρέπει νὰ εἶναι διὰ μόνον τὸν ἄνθρωπον, διατὶ τὰ ἄλλα κτίσματα (ἔξω ἀπὸ τοὺς ἀγγέλους, ὅπου εἶναι εἰς βεβαίαν καὶ ἀκίνδυνον κατάστασιν) δὲν περικρατοῦνται εἰς τὸν προορισμόν· ἐπειδὴ δὲν ἔχουσιν αὐτεξούσιον, καὶ διὰ τοῦτο δὲν εἶναι εἰς αὐτὰ κἂν ἕνα ἁμάρτημα, καὶ ὅ, τι κάμνουσιν, ὅλον ἐκεῖνο τὸ κάμνουσιν ἀπὸ τὴν φύσιν. Καὶ διὰ τοῦτο μήτε τιμωροῦνται μήτε δοξάζονται.

Sed hoc de solo homine cogitandum est. Nam reliquæ res creatas (præter Angelos, qui jam in vado salutis extra omnem aleam positi sunt), divina Prædestinatio non complectitur, quippe libertate Arbitrii destitutas, ideoque nec ullis vitiorum maculis adspersas. Quidquid enim faciunt, naturali instinctu faciunt, unde neque supplicio aliquo plectuntur, neque laudis gloriæque præmiis ornantur.

Ἀπὸ τουτο τὸ ἄρθρον τῆς πίστεως τί ἄλλο μανθάνομεν περὶ Θεοῦ καὶ τῶν κτισμάτων;

Numquid aliud est, quod de Deo rebusque ab eo creatis ex hoc Articulo disci possit?

Ἀπ. Ὅ, τι ἀγαθὸν ἠμπορεῖς νὰ λογιάσῃς, ὅλον τοῦτο ἀπόδος εἰς τὸν Θεὸν, τὸν ἄκρως ἀγαθὸν, ὡς ἂν εἰς αἰτίαν καὶ ἀρχήν. Καὶ ὅ, τι κακὸν εἶναι, τοῦτο ἤξευρε πῶς εἶναι ξένον καὶ μακρὰν ἀπ᾿ ἐκεῖνον, ὄχι κατὰ τὸν τόπον, μὰ κατὰ τὴν φύσιν· περὶ δὲ κτίσεως, καθ᾿ ὅσον ἀπ᾿ ἐκεῖνον ἐπλάσθη τὸν ἀγαθὸν, εἶναι καὶ αὐτὴ ἀγαθή· μὰ μὲ τούτην τὴν διαίρεσιν ὅταν ἡ λογικὴ καὶ αὐτεξούσιος κτίσις ἀποστατήσῃ ἀπὸ τὸν Θεὸν, εἶναι κακή· ὄχι διατὶ τέτοιας λογῆς ἐλτίσθηκε· μὰ διὰ τὰ παράλογά τῆς ἔργα. Μὰ ἡ ἄλογος κτίσις, ὅπου δὲν ἔχει αὐτεξούσιον, εἶναι καλὴ μὲ κάθε τρόπον εἰς τὴν φύσιν της.

Resp. Quidquid boni animo atque cogitatione complecti potes, id omne Deo summe bono, ut causæ ac principio, adscribe. Contra quidquid malum est, id peregrinum longeque a Deo remotum esse non tam locali quam essentiali distantia, scito. De re creata vero sic habe: Bonam esse, quatenus ab optimo illo creatore producta est; sed cum hoc discrimine, ut mala fiat intellectu et libertate arbitrii prædita res creata, quando a Deo desciscit. Non quod ejusmodi condita fuerit; sed quod per opera rationi dissentanea talis evadat. At irrationabilis, quoniam arbitrii libertate caret, modis omnibus naturæ suæ bona est.

Ποῖον εἶναι τὸ δεύτερον ἄρθρον τῆς πίστεως;

Quinam secundus fidei Articulus est?

Ἀπ. Καὶ εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν μονογενῆ, τὸν ἐκ τοῦ Πατρὸς γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων, φῶς ἐκ φωτὸς, Θεὸν ἀληθινὸν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα, οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ Πατρὶ, δἰ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο.

Resp. Et in unum Dominium, Iesum Christum, filium Dei unigenitum, ex Patre natum ante omnia secula, lucem de luce, Deum verum de Deo vero, genitum, non factum, consubstantialem Patri, per quem omnia facta sunt.

Τί διδάσκει τοὺς ὀρθοδόξους τοῦτο τὸ ἄρθρον τῆς πίστεως;

Quid hic fidei Articulus fideles docet?

Ἀπ. Δύο πράγματα ἑρμηνεύει· πρῶτον, πῶς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς εἶναι Θεὸς ἀΐδιος, γεννημένος ἀπὸ τὴν ἰδίαν φύσιν τοῦ Πατρὸς, ὁμότιμος καὶ ὁμόδοξος τῷ Πατρί· ὡς αὐτὸς (Ἰωαν. ιζʹ. έ.) περὶ ἑαυτοῦ εἶπε· καὶ νῦν δόξασόν με σύ, Πάτερ, παρὰ σεαυτῷ τῇ δόξῃ εἶχον πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι παρὰ σοί. Δεύτερον εἰς τὸ ἄρθρον τοῦτο ἡ διδασκαλία αὕτη εὑρίσκεται, ἤγουν πῶς ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς εἶναι ποιητὴς, ὄχι μόνον τῶν πραγμάτων, ἀλλὰ καὶ αὐτοῦ τοῦ χρόνου καὶ τοῦ αἰῶνος, εἰς τὸν ὁποῖον τὰ ὄντα ἐγενήκασι· καθὼς εἶπεν ὁ Ἀπόστολος (Ἐβρ. ά. βʹ.)· δἰ οὗ καὶ τοὺς αἰῶνας ἐποίησε. Περὶ δὲ τῶν ὄντων λέγει ὁ Ἰωάννης (κεφ. ά. ί.) ὁ εὐαγγελιστής· ὁ κόσμος δἰ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ ὁ κόσμος αὐτὸν οὐκ ἔγνω.

Resp. Duo potissimum exponit. Prius, Filium Dei, Iesum Christum, esse Deum sempiternum, de propria Patris natura natum, honore ac gloria Patri æqualem, quemadmodum de se ipse dicit (Ioh. xvii. 5): 'Glorifica nunc me apud te ipsum Pater illa gloria, quam apud te habui, priusquam mundus exsisteret.' Alterum, quod hoc Articulo docetur, hoc est: Iesum Christum esse Creatorem non modo rerum ipsarum sed et temporis et ævi, in quo res ipsæ factæ sunt, dicente Apostolo (Heb. i. 2): 'Per quem et secula fecit.' Sed de rebus (permanentibus) ita loquitur Ioannes Evangelista (i. 10): 'Mundus per ipsum factus est, sed mundus illum non cognovit.'

Τὰ δύο λόγια τοῦτα ὅπου εἶναι βαλλομένα εἰς τὸ ἄρθρον τοῦτο, Ἰησοῦν, Χριστὸν, τί σημαίνουσιν;

Ecquid sibi volunt duo hæcce nomina, Iesus, Christus, quæ in hoc Articulo reperiuntur?

Ἀπ. Τὸ Ἰησοῦς σημαίνει Σωτὴρ, καθὼς ὁ ἀρχάγγελος ἡρμήνευσε, λέγων (Ματθ. ά. κά.) πρὸς τὸν Ἰωσήφ· τέξεται δὲ Υἱὸν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτου Ἰησοῦν· αὐτὸς γὰρ σώσει τὸν λαον αὐτοῦ ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν

Resp. Iesus Salvatorem significat, interprete Archangelo, qui Iosepho dixit (Matt. i. 21): 'Pariet autem filium, et vocabis nomen ejus Iesum, quoniam salvum ille populum suum faciet a peccatis

Διὰ τίνα αἰτίαν ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ὀνομάζεται μονογενής;

Quamobrem filius Dei vocatur Unigenitus?

Ἀπ. Ἡ ἀγία Γραφὴ φανερῶς διδάσκει, πῶς εἶναι μονογενὴς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ (Ἰωαν. ά. ιδʹ.) λέγουσα· ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς μονογενοῦς παρὰ Πατρός· καὶ κατωτέρω (ςιχ. ιή.)· Υἱὸς, ὁ ὢν ὁ μονογενὴς, εἰς τὸν κόλπον τοῦ Πατρός. Καὶ λέγεται μονογενὴς, διατὶ ἕνας μόνος εἶναι ὁ κατ᾿ οὐσίαν Υἱὸς τοῦ Θεοῦ οἱ δὲ λοιποὶ, ὅσοι ὀνομάζουνται Υἱοὶ Θεοῦ, ἔχουσιν τὸ ὄνομα τοῦτο κατὰ χάριν καὶ θετικῶς, μὰ ὄχι φυσικῶς, ὡς πάντες οἱ πιστοὶ καὶ ἐκλεκτοὶ τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἡ χάρις τούτη τῆς υἱοθεσίας διὰ μέσου τοῦ Χριστοῦ χαρίζεται,

Resp. Filium Dei unigenam esse, id manifesto comprobat Scriptura (Ioh. i. 14): 'Vidimus gloriam ipsius, ut gloriam unigeniti a Patre.' Et paulo post (v. 18): 'Filius unigenitus, qui est in sinu Patris.' Unigena autem ea re dicitur, quod unus duntaxat natura Dei filius est; reliqui vero, quotquot Dei filii nuncupantur, per gratiam atque adoptionem, non per naturam id nominis habent; uti fideles omnes et electi Dei. Quæ filialis adoptionis gratia per Christum conceditur, teste Scriptura

Τί σημαίνουσι τὰ δύο ταῦτα λόγια, φῶς ἐκ φωτός;

Quid autem duo hæc verba, Lucem de luce, significant?

Ἀπ. Πρὸς τὴν τούτου κατάληψιν πρέπει νὰ ἠξεύρωμεν, πῶς τὸ φῶς εἶναι διττὸν, ἄλλο κτιστὸν καὶ ἄλλο ἄκτιστον. Καὶ διὰ τὸ κτιστὸν φῶς ἡ Γραφὴ (Γεν. ά. γʹ.) λέγει· καὶ εἶπεν ὁ Θεὸς, γενηθήτω φῶς, καὶ ἐγένετο φῶς· καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς ὅτι καλὸν, καὶ διεχώρισεν ὁ Θεὸς ἀνάμεσον τοῦ φωτὸς καὶ ἀνάμεσον τοῦ σκότους. Περὶ δὲ ἀκτίστου φωτὸς λέγει ὁ Προφήτης (Ἠσ. ξʹ. ιθ͵.)· καὶ οὐκ ἔσμαι σοι ἔτι ὁ ἥλιος εἰς φῶς ἡμέρας· οὐδὲ ἀνατολὴ σελήνης φωτιεῖ σου τὴν νύκτα· ἀλλ᾿ ἔσται σοι Κύριος φῶς αἰώνιον, καὶ ὁ Θεὸς δόξα σου. Οὐ γὰρ δὺσεται ὁ ἥλιός σοι, καὶ ἡ σελήνη σοι οὐκ ἐκλείψει· ἔσται γὰρ σοι Κύριος φῶς αἰώνιον. Καὶ τοῦτο τὸ φῶς εἰς τὸν τόπον τοῦτον γροικᾶται διὰ τὸ ἄκτιστον, καθὼς εἶναι φανερὸν ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ παρόντος ἄρθρου, ὅπου λέγει· Θεὸν ἀληθινὸν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα, οὐ ποιηθέντα. Ἀλλὰ τὸ κτιστὸν ἐκ τοῦ μηδαμῆ μηδαμῶς ἐκτίσθη, μὰ τὸ γεννητὸν φῶς, εἴτουν ὁ Υἱὸς, εἶναι ἀπὸ τὴν οὐσίαν τοῦ Πατρός· διὰ τὸ ὁποῖον λέγει ὁ Ἀπόστολος (Ἑβρ. ά. γʹ.) οὕτως· ὃς ὢν ἀπαύγασμα τῆς

Resp. Ad hujus rei planiorem intellectum sciendum, geminam esse lucem; alteram creatam, alteram increatam. De creata ita loquitur Scriptura (Gen. i. 3): 'Dixit Deus: fiat lux, et facta est lux.' Et vidit Deus, lucem esse bonam, et distinxit inter lucem et tenebras. At de luce illa increata ita Propheta (Ies. lx. 19): 'Nec amplius sol tibi in lucem diurnam erit, neque exortus lunæ noctem tuam illuminabit; sed Dominus ipse erit tibi lux æterna, et Deus gloria tua. Non enim occidet sol tuus, nec deficiet luna tua: nam Dominus tibi lux æterna erit.' Atque hæc ipsa lux utpote increata hoc loco intelligitur, ut ex verbis in hoc Articulo mox sequentibus dilucide patet: Deum verum de Deo vero; genitum, non factum. Etenim lux creata, de puro puto nihilo producta fuit: at genita lux sive filius de essentia Patris emersit. Unde dicit Apostolus (Heb. i. 3): 'Qui quum sit splendor gloriæ, et expressa imago substantiæ illius, et ferat omnia verbo potentiæ

Πῶς εἶναι τὸ τρίτον ἄρθρον τῆς Πίστεως;

Tertius fidei Articulus quomodo se habet?

Ἀπ. Τὸν δἰ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν, καὶ σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος ἁγίου καὶ Μαρίας τὴς Παρθένου, καὶ ἐνανθρωπήσαντα.

Resp. Qui propter nos homines et propter salutem nostram descendit de cœlo, et incarnatus est ex Spiritu Sancto et Maria Virgine, et homo factus est.

Τί διδάσκει τὸ ἄρθρον τοῦτο τῆς Πίστεως;

Quidnam hic Articulus docet?

Ἀπ. Τέσσερα πράγματα διδάσκει. Πρῶτον πῶς ὁ Υἱὸς τοῦ Οεοῦ διὰ τὴν σωτηρίαν μας ἐκατέβηκεν ἀπὸ τούς οὐρανοὺς κατὰ τὴν ὑπόσχεσίν του εἰς τὴν γαστέρα τῆς καθαρωτάτης Παρθένου Μαρίας, καθὼς ὁ αὐτὸς λέγει (Ἰωαν. γʹ. ιγʹ.) περὶ ἑαυτοῦ· οὐδεὶς ἀναβέβηκεν εἰς τὸν οὐρανὸν, εἰ μὴ ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς, ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου. Καὶ κατέβη ἀπὸ τὸν οὐρανὸν, ὄχι διὰ νὰ ἀλλάξῃ τόπον· διατὶ ἔστωντας καὶ νὰ εἶναι Θεὸς πανταχοῦ εὑρίσκεται, καὶ ὅλα τὰ πράγματα πληροῖ·  μὰ διατὶ οὕτως ἤρεσσεν εἰς τὴν μεγαλειότητά του, νὰ ταπεινώσῃ τὸν ἑαυτόν του, πέρνωντας τὴν ἀνθρωπότητα. Δεύτερον διδάσκει τὸ ἄρθρον τοῦτο, πῶς ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς ἐπῇρεν ἀληθινὴν ἀνθρωπότητα, καὶ ὄχι φαινομένην ἢ φαντασιώδη. Καὶ τότε τὸ σῶμά του ἐπλάσθηκεν εἰς τὴν κοιλίαν τῆς μακαριωτάτης παρθένου, ὅταν ἐκείνη πρὸς τὸν Ἄγγελον ἀπεκρίθη καὶ (Λουκ. ά. λή.) εἶπεν· ἰδοὺ ἡ δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατὰ τὸ ῥῆμά σου· τότε παρευθὺς ἄνθρωπος τέλειος ἐγίνηκε μὲ ὅλα του τὰ μέρη καὶ μὲ ψυχὴν λογικήν· ἐσμιμένα μὲ τὴν θεότητα (Δαμ. γʹ. ά.). Καὶ κατὰ τὴν μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ὑπόστασιν ἦτον Θεὸς ἀληθινὸς καὶ ἄνθρωπος

Resp. Res quatuor. Primo, fillium Dei nostræ salutis caussa de cœlo, ut olim pollicitus fuerat, in uterum purissimæ virginis Mariæ descendisse; quemadmodum de semet ipso loquitur (Ioh. iii. 13): 'Nemo adscendit in cœlum, nisi qui de cœlo descendit, filius hominis.' De cœlo autem descendit, non ut locum mutaret, quippe qui ut verus Deus ubique locorum adest, resque omnes implet, sed quoniam sic majestati illius placuit, humiliare semet ipsum, adsumta humanitate. Secundo docet hic Articulus, dominum nostrum Iesum Christum induisse veram non apparentem quampiam aut imaginariam humanitatem. Nempe illo temporis articulo in utero beatissimæ virginis corpus illius formabatur, quo ipsa Angelo respondens (Luc. i. 38): 'Ecce me, inquit, ancillam Domini, fiat mihi secundum verbum tuum.' Tum illico perfectus homo membris omnibus animaque rationali, junctim cum divinitate, exstitit (Damascen. iii. 1). Et in una eademque persona verus Deus verusque homo erat. Sed et illibata virgo mox Deipara agnita ac comperta fuit,

Τί διδάσκει τρίτον τοῦτο τὸ ἄρθρον τῆς Πίστεως;

Quodnam tertium est eorum, quæ hoc Articulo docentur?

Ἀπ. Πῶς τοῦ Χριστοῦ ἡ ἐνανθρώπησις ἐγίνηκε μὲ τὴν συνεργίαν τοῦ ἁγίου Πνεύματος· ὥστε καθὼς ἡ Παρθένος πρὶν τῆς συλλήψεως (Ἠσ. ζʹ. ιδʹ.) ἦτον Παρθένος, οὕτω καὶ εἰς τὴν σύλληψιν καὶ ὕστερα ἀπὸ τὴν σύλληψιν ἔμεινε παρθένος, καὶ εἰς αὐτὸν τὸν τόκον· διατὶ ἀπ᾿ αὐτὴν ἐγεννήθηκε, φυλάξας ἀλώβητον τῆς παρθενίας της τὴν σφραγίδα· ὥστε καὶ ὕστερα ἀπὸ τὴν γέννησιν εἰς αἰῶνας ἀτελευτήτους εἶναι παρθένος.

Resp. Incarnationem Christi opera Spiritus Sancti factam fuisse, adeo ut, quemadmodum beata virgo ante conceptionem virgo erat (Ies. vii. 14); ita etiam in conceptu, post conceptum, itemque in partu ipso virgo permanserit. Sic enim de Genetricis alvo editus est Christus, ut intactum penitus inviolatumque virginitatis illius signaculum conservarit, ipsaque post partum in secula interminata virgo maneret.

Τί ἄλλο περιέχεται εἰς τὸ ἄρθρον τοῦτο;

Quid præterea in hoc Articulo continetur?

Ἀπ. Διὰ τὴν πάναγνον παρθένον τὴν θεοτόκον Μαρίαν, τὴν ὁποῖαν ἔστωντας καὶ νὰ ἀξιωθῇ νὰ πληρώσῃ

Resp. De castissima virgine atque deipara Maria, quam, quoniam digna habita fuit, quæ tantum impleret

Πῶς πρέπει νὰ γροικοῦμεν διὰ τὸν χαιρετισμὸν τοῦτον;

Quid nobis de hac salutatione censendum?

Ἀπ. Πρῶτον πρέπει τοῦτο νὰ πιστεύῃς, πῶς ὁ χαιρετισμὸς οὗτος ἔχει τὴν ἀρχὴν καὶ τὴν ῥίζαν του ἀπ᾿ αὐτὸν τὸν Θεόν· καὶ ἐφέλθηκεν εἰς τὴν γῆν, ἐπὶ τοὺς ἀνθρώπους διὰ τοῦ Ἀρχαγγέλου, διατὶ ὁ Ἀρχάγγελος δὲν ἤθελεν ἀποκοτήσειν, νὰ τὸν εἰπῇ, ἂν ὁ Θεὸς δὲν τὸν ἤθελε προστάξειν. Τὰ δὲ λόγια ὁποῦ εἶπεν ἡ ἁγία Ἐλισάβετ, τὰ ἔλεγεν ἐκ Πνεύματος ἁγίου· τὸ ὁποῖον εἶναι φανερὸν, διατὶ (Λουκ. ά. μά.) λέγει ὁ Εὐαγγελιστής· καὶ ἐπλήσθη Πνεύματος ἁγίου ἡ Ἐλισάβετ, καὶ ἀνεφώνησε φωνῇ μεγάλῃ καὶ εἶπεν· εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξὶ, καὶ εὐλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου. Τὰ δὲ λόγια ὅπου ἐπρόσθεσεν

Resp. Primum illud credas oportet, salutationem istam originem et radicem suam Deo ipsi debere; sed ad homines in terra degentes per Gabrielem Archangelum delatam esse, qui illam alioqui neutiquam proferre atque usurpare ausurus erat, nisi a Deo ipsi mandata fuisset: rursus, quæ Elisabeta protulit verba, ea Spiritus Sancti afflatu protulisse, satis ex narratione Evangelistæ liquet (Luc. i. 41): 'Et repleta est Spiritu Sancto Elisabeta, altaque inclamans voce dixit: benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui.' Sed et illa verba, quæ Ecclesia adjecit,

Τί διδασκαλία εὑρίσκεται εἰς τὸν χαιρετισμὸν τοῦτον;

Quid doctrinæ in hac salutatione inest?

Ἀπ. Εἰς τὸν χαιρετισμὸν τοῦτον εὑρίσκεται ἡ ἀνάμνησις τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν αὐτοῦ εὐεργεσιῶν, ὅπου μᾶς ἔδωκε μετ᾿ αὐτήν. Ἀκόμι παραδίδοται καὶ ἡ τοιαύτη διδασκαλία (Δαμ. γʹ. κεφ. ά. καὶ βʹ.), ἤγουν πῶς ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ὁ ἄναρχος ἐξ οὐρανοῦ καταβὰς δὲν ἐβάστα σάρκα μὲ τὸν ἐαυτόν του, μὰ εἰς τὴν κοιλίαν τῆς παναγίας Παρθένου, ἀπὸ τὰ καθαρώτατά της αἵματα τὴν ἐπῇρε, τοῦ ἁγίου Πνεύματος συνεργοῦντος, καὶ ἀπ᾿ αὐτὴν ἐγεννήθηκεν, ὡς ἀπὸ γνησίαν του μητέρα. Οὕτω βεβαίως καὶ ἀληθῶς πρέπει νὰ πιστεύωμεν. Τοὺς δὲ λέγοντας (Κυριλ. Ἱερ. Κατ. ιγʹ.), πῶς ἐκατάβασεν ἀπὸ τὸν οὐρανὸν τὴν σάρκα ὅπου ἐφόρεσε, καὶ τὴν ἐπέρασεν ἀπὸ τὴν ἁγίαν Παρθένον, ὡς ἂν ἀπὸ σωληνάρι, ἡ ἐκκλησία τοὺς ἔκρινεν αἱρετικοὺς, καὶ τοὺς κατέκρινεν. Ἀκόμι εἰς τὸν ἴδιον χαιρετισμὸν εἶναι καὶ τούτη ἡ διδασκαλία, ὅπου μᾶς διδάσκει νὰ τὴν ὀνομάζωμεν Θεοτόκον κατὰ τὴν ἀνθρωπότητα· καὶ ἀπ᾿ αὐτὴν

Resp. In hac salutatione continetur commemoratio assumtæ a filio Dei humanitatis, eorumque illius beneficiorum, quæ per humanitatem suam in nos contulit. Tum hæc etiam in ea proponitur doctrina (Damasc. III. cap. I. et II.), quod nimirum, dum cœlo æternum illud et principii expers Dei verbum descenderet, nullam secum carnem attulerit; verum illam in sanctissimæ virginis utero de purissimis sanguinis illius guttis opera Spiritus Sancti assumserit, itaque de illa, ut de genuina matre sua, natus fuerit. Quod firme vereque ita nobis credendum est. Ceterum qui Servatorem cœlo descendentem jam carnem gestavisse affirmant, eamque sic per S. virginem tanquam per canaliculam quampiam traduxisse (apud Cyrillum Hieros. Catech. XIII.); eos Ecclesia pro hæreticis habet damnatque. Porro et hæc doctrina salutatione ista comprehenditur, qua docemur nuncupare B.

Ποῖου εἶναι τὸ τέταρτον ἄρθρον τῆς πίστεως;

Quartus fidei Articulus quis est?

Ἀπ. Σταυρωθέντα ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου και παθόντα καὶ ταφέντα.

Resp. Qui pro nobis crucifixus est sub Pontio Pilato, passus et sepultus.

Τί διδάσκει τὸ ἄρθρον τοῦτο;

Quid hic docet Articulus?

Ἀπ. Ἕξ πράγματα διδάσκει· πρῶτον πῶς κατ᾿ ἐκείνην τὴν ἀληθινὴν ἀνθρωπότητα, ὅπου ἐπῇρεν ἀπὸ τὴν παρθένον Μαρίαν ὁ Λόγος, κατ᾿ ἐκείνην ἔπαθεν εἰς τὸν σταυρόν ἀπάνω δἰ ἡμᾶς, κυρίως καὶ ἀληθῶς· καὶ ἀπέθανεν ἀληθῶς· τὸ ὁποῖον τοῦτο εἶναι φανερὸν ἀπὸ τὴν ἁγίαν Γραφὴν, ὅπου (Λουκ. κγʹ. μςʹ.) λέγει· καὶ φωνήσας φωνῇ μεγάλῃ ὁ Ἰησοῦς εἶπε· Πάτερ, εἰς χεῖρας σου παρατίθημι τὸ πνεῦμά μου· καὶ ταῦτα εἰπὼν, ἐξέπνευσε· Καὶ τὸ τίμιόν του αἷμα ἀληθῶς δἰ ἡμᾶς ἐξέχεε, καὶ μετ᾿ αὐτὸ μᾶς ἐξηγόρασεν· ὡς λέγει (Ἐφ. ά. έ. καὶ ζʹ.) ὁ Ἀπόστολος· προορίσας ἡμᾶς εἰς υἱοθεσίαν διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐν τᾧ ἔχομεν τὴν ἀπολύτρωσιν διὰ τοῦ αἵματος αὐτοῦ, τὴν ἄφεσιν τῶν παραπτωμάτων, κατὰ τὸν πλοῦτον τῆς χάριτος αὐτοῦ.

Resp. Sex admodum res docet. Primo, quod secundum veram illam humanitatem, quam de Maria virgine verbum sustulit, etiam in cruce nostra caussa vere et proprie possum fuerit vereque mortem oppetierit, quod ex sacro codice manifestum est (Luc. xxiii. 46): 'Exclamans autem voce magna Iesus dicit: Pater in manus tuas depono spiritum meum; eoque dicto exspiravit.' Quod pretiosum sanguinem suum pro nobis vere profuderit eoque nos redemerit, teste Apostolo (Eph. i. 5 et 7: 'Qui prædestinavit nos in adoptionem filialem per Iesum Christum, in quo habemus redemtionem per sanguinem ipsius, remissionem peccatorum, secundum divitias gratiæ ipsius.'

Ποῖον εἶναι τὸ δεύτερον, ὅπου περιέχει τὸ ἄρθρον τοῦτο;

Secundum hoc Articulo contentum, quid est?

Ἀπ. Πῶς ἀναμαρτήτως ἔπαθε διὰ τὰς ἡμῶν ἁμαρτίας· καθὼς λέγει ὁ Ἀπόστολος Πέτρος (ά. ἐπιστ. ά. ιή.)· εἰδότες ὅτι οὐ φθαρτοῖς ἀργυρίῳ ἢ χρυσίῳ ἐλυτρώθητε ἐκ τῆς ματαίας ὑμῶν ἀναστροφῆς πατροπαραδότου, ἀλλὰ τιμίῳ αἵματι, ὡς ἀμνοῦ ἀμώμου καὶ ἀσπίλου Χριστοῦ. Ἀκόμι καὶ ὁ

Resp. Christum sine ullo peccato peccatorum nostrorum pœnas luisse, teste Petro Apostolo (1 Pet. i. 18): 'Cum sciatis vos non caducis rebus, auro argentoque, redemtos esse a vana vestra vivendi ratione per majores tradita sed pretioso sanguine Christi, velut agni immaculati et incontaminati.'

Τί διδάσκει τρίτον τοῦτο τὸ ἄρθρον;

Quidnam tertium iste docet Articulus?

Ἀπ. Πῶς ὁ Χριστὸς ἔπαθεν εἰς τὸν σταυρὸν κατὰ τὴν σάρκα, καὶ ὄχι κατὰ τὴν θεότητα· διατὶ ἡ θεότης δὲν ἔπασχε, μήτε ἐκαρφώνετο εἰς τὸν σταυρὸν, μήτε ἐμτυσμοὺς ἢ κολαφισμοὺς ἐδέχετο, μήτε ἀπέθνησκε· καὶ ὅσον πῶς μὲ μόνην τὴν σάρκα ἔπασχεν, ὁ Ἀπόστολος (Κολ. ά. κβʹ.) τὸ φανερώνει λέγωντας· νυνὶ δὲ ἀποκατήλλαξεν ἐν τῷ σώματι τῆς σαρκὸς αὐτοῦ διὰ τοῦ θανάτου, παραστῆσαι ἡμᾶς ἁγίους καὶ ἀμώμους, καὶ ἀνεγκλήτους κατενώπιον αὑτοῦ. Ἀλλὰ μὴν ἡ θεότης ὡς ἂν ἒλαβε τὴν ἀνθρωπότητα, ποτὲ δὲν ἐχωρίσθηκεν ἀπ᾿ αὐτήν· οὔτε (Δαμασκ. ὁμιλ. εἰς τὸ ά. σάββ. ἅγιον ut 70), εἰς τὸν καιρὸν τοῦ πάθους ἢ τοῦ θανάτου εἰς τὸν σταυρὸν, οὔτε μετὰ τὸν θάνατον· καλᾷ καὶ ἡ ψυχὴ νὰ ἐχωρίσθηκεν ἀπὸ

Resp. Christum in cruce secundum carnem non vero secundum divinitatem passum fuisse. Nihil enim perpessa fuit Divinitas: non illa cruci affixa fuit: non consputationibus, non alapis os præbuit: non vitam amisit. Quod autem carne sola cruciatus fuit, id manifeste docet Apostolus (Coloss. i. 22): 'Nunc autem reconciliavit in corpore carnis suæ per mortem; ut sisteret nos sanctos et inculpatos et irreprehensibiles coram se ipso.' Ceterum ex quo humanitatem semel assumserat divinitas, nunquam ab ea separata fuit: non tempore passionis mortisque in cruce: non etiam a morte: quamquam enim disjuncta a corpore anima esset; divinitas tamen nec a corpore nec

Τί διδάσκει τέταρτον τὸ ἄρθρον τοῦτο;

Quartum in hoc Articulo, quid est?

Ἀπ. Πῶς ὁ θάνατος τοῦ Χριστοῦ νὰ ἦτον μὲ διαφορώτερον τρόπον παρὰ ὅπου ἦτον τῶν ἄλλων ὅλων ἀνθρώπων, διὰ ταῖς ἀφορμαῖς τούταις· πρῶτον διὰ τὸ βάρος τῶν ἁμαρτιῶν μας, καθὼς λέγει ὁ Προφήτης (Ἠσ. νγʹ. δʹ.) περὶ αὐτοῦ· οὗτος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν φέρει, καὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται· καὶ ἡμεῖς ἐλογισάμεθα, αὐτὸν εἶναι ἐν πόνῳ καὶ ἐν πληγῇ ὑπὸ Θεοῦ καὶ ἐν κακώσει· αὐτὸς δὲ ἐτραυματίσθη διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, καὶ μεμαλάκισται διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν. Καὶ ἄλλος Προφήτης (Θρῆν. ά. ιβʹ.) ὡς ἐκ προσώπου τοῦ Χριστοῦ· οἱ πρὸς ὑμᾶς πάντες παραπορευόμενοι ὁδὸν, ἐπιστρέψατε, καὶ ἴδετε, εἰ ἔστιν ἄλγος κατὰ τὸ ἄλγος μου, ὃ ἐγενήθη μοι. Δεύτερον, διατὶ εἰς τὸν σταυρὸν ἀπάνω ἐπλήρου τὴν ἱερωσύνην, ἑαυτὸν προσενέγκας τῷ Θεῷ καὶ Πατρὶ εἰς ἀπολύτρωσιν τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων· ὡς φησὶν ὁ Ἀπόστολος (ά. Τιμ. βʹ. ςʹ.) περὶ αὐτοῦ· ὁ δοὺς ἐαυτὸν ἀντίλυτρον ὑπὲρ πάντων. Καὶ ἀλλαχοῦ (Ἐφεσ. έ. βʹ.)· ὁ Χριστὸς ἡγάπησεν

Resp. Quod mors Christi præstantiore magisque fructuoso quodam modo quam mortes reliquorum hominum omnium, contigit. Has præcipue ob caussas: Primum, ob gravissimam scelerum nostrorum sarcinam, ut de eo ait Propheta (Ies. liii. 4): 'Hic peccata nostra fert, et pro nobis dolore affligitur. Nos existimabamus, illum dolore et plagis et afflictionibus a Deo affici: sed ille ob peccata nostra sauciatus est, et ob iniquitates nostras languore correptus est.' Et Propheta alius, tanquam ex persona Christi (Ier. Thr. i. 12): 'Numquid non ad vos attinet, vos omnes qui iter facitis? revertimini ac videte, si est dolor, ut dolor meus, qui mihi accidit.' Deinde, quod in cruce Pontificium munus suum adimplevit, offerendo semet ipsum Deo et Patri in redemtionem generis humani. Sicut de illo loquitur Apostolus (1 Tim.ii. 6): 'Qui dedit se ipsum pretium redemtionis pro omnibus.' Et alibi (Ephes. v. 2):

Τί διδάσκει πέμπτον τὸ ἄρθρον τοῦτο;

Quodnam quintum est, quod hic docet Articulus?

Ἀπ. Περὶ τῆς ταφῆς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· πῶς καταπῶς ἔπαθε κυρίως καὶ ἀληθῶς εἰς τὸν σταυρὸν ἀπάνω· οὕτως καὶ ἀπέθανεν ἀληθῶς καὶ ἀληθῶς ἐτάφη εἰς τόπον ἐπίσημον. Καὶ τοῦτο ἒγινεν ὄχι χωρὶς αἰτίαν, μὰ διὰ νὰ μὴν ὑποπτεύεται τινὰς ὕστερον περὶ τῆς ἀληθοῦς αὐτοῦ ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως. Διατὶ ἂν ἤθελε ταφῇ εἰς κἂν ἕνα τόπον ἀπόκρυφον, καὶ καθὼς τὸ λέγουσιν, ἐν παραβύστῳ, ἐθέλασιν ἔχειν ἀφορμὴν οἱ Ἰουδαῖοι, νὰ διασύρουσι τὸν Χριστόυ. Πρὸς μεγαλήτερην λοιπὸν

Resp. De sepultura Domini nostri Iesu Christi. Quod quemadmodum proprie vereque in crucem actus ultimos pertulit cruciatus: ita revera etiam mortuus, locoque celebri sepultus fuit. Id quod neutiquam sine caussa factum; verum ut ne deinde quisquam de vera Christi e mortuis resurrectione addubitaret. Quippe si loco quodam obscuro et abstruso, quod ajunt, angulo, sepultus fuisset: caussam haud inopportunam calumniis suis oppugnandi Christi reperissent Iudæi.

Ἀνάμεσα εἰς τὰ εἰρημένα ἐπεθύμουν νὰ ἔμαθα περὶ τῆς ψυχῆς τοῦ

Inter hæc quæ modo dicta fuere, suborta mihi cupido noscendi, quonam

Ἀπ. Ἡ ψυχὴ (Δαμ. ὁμιλ. εἰς τὸ ἅγιον σάββατον.) τοῦ Χριστοῦ, ἔστωντας καὶ νὰ χωρισθῇ ἀπὸ τὸ σῶμα, ἦτον πάντοτε ἐσμιμένη μὲ τὴν θεότητα, καὶ μὲ τὴν θεότητα ἐκατέβηκεν εἰς τὸν ᾅδην· καλᾷ καὶ εἰς τὸν τόπον τοῦτον νὰ μὴν ἔχωμεν κἂν μίαν ἐνθύμησιν δἰ αὐτὸ. Μόνον τὸ ἔχομεν βέβαιον ἀπὸ ὅλους τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς ὕμνους, ὅπου πραγματεύονται δἰ αὐτὸ· πῶς ὁ Χριστὸς νὰ ἐκατέβηκεν εἰς τὸν ᾅδην μὲ τὴν ψυχὴν καὶ μὲ τὴν θεότητα· καὶ πλέον χοριστᾷ μὲ τὸ τροπάριον ἐκεῖνο τῆς ἐκκλησίας, ὅπου λέγει· “ἐν τάφῳ σωματικῶς, ἐν ᾅδου δὲ μετὰ ψυχῆς ὡς Θεὸς, ἐν παραδείσῳ δὲ μετὰ λῃστοῦ, καὶ ἐν θρόνῳ ὑπῆρχες, Χριστὲ, μετὰ Πατρὸς καὶ Πνεύματος πάντα πληρῶν ὁ ἀπερίγραπτος.” Καὶ ἀπὸ τὸν ᾅδην ἐλύτρωσε τὰς ψυχὰς τῶν ἁγίων προπατόρων καὶ τὰς ἔβαλεν εἰς τὸν παράδεισον· μαζὶ μὲ τοὺς ὁποίους συνεισήγαγε καὶ τὸν λῃστὴν, ὅπου ἐπίστευσεν ἐν τῷ σταυρῷ εἰς αὐτόν.

Resp. (Ex Damasc. in sanctum sabbatum, loc. cit. sup. pag. 113). Anima Christi, quamquam corpore suo tum exsoluta, usque tamen juncta manebat divinitati, quacum etiam ad inferos descendit, tametsi nihil hoc (hujus Articuli) loco de isto negotio innuitur. Sed certum illud tamen contestatumque ex tot ecclesiæ hymnis, qui de eo agunt, habemus, quod nimirum simul anima et divinitate sua ad inferos descendit Christus. Inprimis autem rem sigillatim exprimit hoc Ecclesiæ Troparium: Tu corpore in sepulcro: tu anima apud inferos, ut Deus: tu in Paradiso cum latrone: itemque in throno gloriæ cum Patre ac Spiritu, Christe, fuisti, qui cuncta imples, ipse incircumscriptus. Simul ereptas orco sanctorum Patrum animas Paradiso intulit, quibuscum etiam latronem, qui in cruce pendens in ipsum crediderat, introduxit.

Τί εἶναι τὸ ἕκτον, ὅπου πραγματεύεται καὶ διδάσκει τὸ ἄρθρον τοῦτο;

Quodnam sextum est, quod hic tractat docetque articulus?

Ἀπ. Διατὶ τὸ ἄρθρον τοῦτο κάμει ἐνθύμησιν τοῦ σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ, εἰς τὸ ὁποῖον ἀπάνω ἀπὲθανεν ὁ Χριστὸς, καὶ ἔσωσε μᾶς· δίδει ἀφορμὴν

Resp. Quoniam mentionem crucis Christi, in qua Christus mortuus est nosque in salutem vindicavit, hic facit articulus: eo et nobis ansam

Πῶς χρεωστοῦμεν νὰ σημειωνώμεσθαν μὲ τὸ σημεῖον τοῦ τιμίου καὶ ζωοποιοῦ σταυροῦ;

Quo ritu signum venerabilis et vivificæ crucis in nobis formare debemus?

Ἀπ. Μὲ τὴν δεξιὰν χεῖρα πρέπει νὰ κάμνῃς τὸν σταυρὸν βάνωντας εἰς τὸ μέτοπόν σου τὰ τρία μεγάλα δάκτυλα· καὶ νὰ λέγῃς· εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρός. Καὶ τότε καταβάζεις τὸ χέρι εἰς τὸν θώρακα μὲ τὸ ἴδιον σχῆμα καὶ λέγεις καὶ τοῦ Υἱοῦ. Καὶ ἀπ᾿ ἐκεῖ εἰς τὸν δεξιὸν βραχίονα λέγωντας· καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, παγένωντας ἕως εἰς τὸν ἀριστερόν. Καὶ ἀφ᾿ οὗ σημειώσῃς τὸν ἑαυτόν σου μὲ τὸ ἅγιον τοῦτο σημεῖον τοῦ σταυροῦ, πρέπει νὰ τελειώσῃς μὲ τὸν λόγον τοῦτον· ἀμήν Ἢ καὶ ὅταν

Resp. Crucem hoc modo dextra manu formabis. Primum tribus majusculis digitis frontem tanges dicesque: In nomine Patris. Tum manum, eodem gestu conformatum, in pectus deduces addesque: et Filii. Hinc in brachium (sive potius humerum) dextrum traducens manum dices: et Spiritus Sancti, simul ductum manus in humerum sinistrum usque continuabis. Atque ubi sacro hocce crucis signaculo temet signasti, claudes verbo: Amen. Potes etiam

Ποῖον εἶναι τὸ πέμπτον ἄρθρον τῆς πίστεως;

Quintus Fidei Articulus, quis est?

Ἀπ. Καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ κατὰ τὰς γραφάς.

Resp. Qui resurrexit die tertio secundum Scripturas.

Τί διδασκαλίαν μᾶς διδάσκει τὸ ἄρθρον τοῦτο τῆς πίστεως;

Quam doctrinam iste nos fidei Articulus docet?

Ἀπ. Δύο πράγματα διδάσκει, πρῶτον πῶς ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς μὲ τὴν δύναμιν τῶς θεότητός του ἠγέρθη (Λουκ. κδʹ. ζʹ.) ἀπὸ τῶν νεκρῶν· καθὼς εἶναι γεγραμμένον περὶ αὐτοῦ εἰς τοὺς Προφήτας καὶ εἰς τοὺς Ψαλμούς· δεύτερον, πῶς ἀνεστάθηκε μὲ τὸ ἴδιον σῶμα, ὅπου ἐγεννήθη καὶ ἀπέθανε.

Resp. Duo docet. Alterum, Dominum nostrum Iesum Christum suæ divinitatis viribus in vitam rediisse (Luc. xxiv. 7), prout de illo perscriptum erat in Prophetis et Psalmis. Alterum, resurrexisse ipsum in eodem illo corpore suo, quicum natus mortuusque fuerat.

Κατὰ τίνας γραφὰς ὁ Χριστὸς ἦτον χρεία νὰ πάθῃ, καὶ νὰ ἀποθάνῃ, καὶ τὴν τρίτην ἡμέραν νὰ ἀνασταθῇ;

Secundum quas scripturas ita necesse erat, tum pati Christum atque emori, tum die tertio reviviscere?

Ἀπ. Δύο λογίων εἶναι αἱ ἅγιαι γραφαὶ· κάποιαις τοῦ παλαιοῦ νόμου καὶ κάποιαις τοῦ νέου. Αἱ πρῶται ἐπροείπασι, πῶς ὁ Χριστὸς μέλλει νὰ ἔλθῃ, καὶ μὲ τίνα τρόπον εἶχε νὰ σώσῃ τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων, ἤγουν μὲ τὸ νὰ πάθῃ, νὰ λάβῃ θάνατον, καὶ νὰ ἀνασταθῇ ἀπὸ τοὺς νεκρούς. Καὶ

Resp. Duplices sacræ scripturæ sunt, quædam veteris legis, quædam novæ. Priores Christum venturum, modumque ipsum, quo genus humanum in salutem asserturus esset, prædixerunt: nimirum passurum, moriturum, e mortuisque resurrecturum. Itaque hæc omnia

Ποῖου εἶναι τὸ ἕκτον ἄρθρον τῆς πίστεως;

Sextus fidei Articulus quis est?

Ἀπ. Καὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανοὺς, καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός.

Resp. Qui adscendit in cœlos, sedetque ad dexteram Patris.

Τί μᾶς ἐρμηνεύει τὸ ἄρθρον τοῦτο τῆς πίστεως;

Quidnam iste nobis exponit Articulus?

Ἀπ. Τέσσαρα πράγματα διδάσκει τὸ ἄρθρον τοῦτο· πρῶτον πῶς μὲ τὸ ἴδιον σῶμα, εἰς τὸ ὁποῖον ἔπαθεν ἀληθῶς, καὶ ἀνέστη ἀπὸ τοὺς νεκροὺς,

Resp. Dogmata quattuor. Primum est, Christum illo ipso corpore suo, in quo crucis supplicium vere pertulerat, et in quo postea a mortuis

Ποῖον εἶναι τὸ ἕβδομον ἄρθρον τῆς πίστεως;

Septimus fidei Articulus quis est?

Ἀπ. Καὶ πάλιν ἐρχόμενον μετὰ δόξης κρῖναι ζῶντας καὶ νεκροὺς, οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος.

Resp. Qui iterum venturus est in gloria, indicatum vivos et mortuos, cuius regni nullus finis erit.

Τί μᾶς διδάσκει τοῦτο τὸ ἄρθρον τῆς πίστεως;

Quid iste nos Articulus docet?

Ἀπ. Τρία πράγματα· πρῶτον πῶς ὁ Χριστὸς μέλλει νὰ στρέψῃ διὰ νὰ κρίνῃ ζῶντας καὶ νεκροὺς, καθὼς ὁ ἴδιος λέγει (Ματθ. κέ. λά.) διὰ λόγου του· ὅταν δὲ ἔλθῃ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ δόξῃ αὑτοῦ καὶ πάντες οἱ ἅγιοι ἄγγελοι μετ᾿ αὐτοῦ. Καὶ θέλει ἔλθει τόσον γοργᾷ (Ματθ. κδʹ. κζʹ.), ὥσπερ ἡ ἀστραπὴ ἐξέρχεται ἀπὸ ἀνατολῶν, καὶ φαίνεται ἕως δυσμῶν, οὕτως ἔσται καὶ ἡ παρουσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Περὶ (εἰς τὸ αὐτὸ ςίχῳ λςʹ.) δὲ τῆς ἡμέρας τῆς παρουσίας ἐκείνης καὶ τῆς ὥρας οὐδεὶς οἶδεν, οὔτε οἱ ἄγγελοι. Μ᾿ ὅλον τοῦτο προτήτερα μέλλει, νὰ γενοῦσι τὰ πράγματα τοῦτα· νὰ κηρυχθῇ τὸ Εὐαγγέλιον (εἰς τὸ αὐτὸ ςίχῳ ιδʹ. καὶ κά.) εἰς ὅλα τὰ ἔθνη, νὰ ἔλθῃ ὁ Ἀντίχριστος, νὰ γενοῦσι μεγάλοι πόλεμοι, πεῖναις, θανατικὰ, καὶ ἕτερα ὅμοια· καὶ διὰ νὰ τὰ εἰπῷ συντόμως, μεγάλη πολλὰ θλίψις θέλει γένῃ, κατὰ τὰ λόγια τοῦ Κυρίου λέγοντος·

Resp. Tria. Primum est, rediturum Christum, iudicatum vivos ac mortuos. Sicut ipse suis verbis testatur (Matt. xxv. 31): 'Quando venerit filius hominis in gloria sua, et sancti omnes Angeli cum illo.' Venturus autem est usque adeo velociter (Matt. xxiv. 27): 'Ut fulgur, quod exit ab oriente, et apparet ad occasum usque; eiusmodi item erit adventus filii hominis.' 'Atqui (ibidem 36) diem et horam adventus illius nemo novit, ne quidem Angeli.' Prius tamen ut eveniant hæc ipsa, necesse est. Nimirum (vers. 14) ut annuncietur Evangelium omnibus gentibus: ut veniat Antichristus: ut fiant bella horrida ac immania: itemque fames frugumque penuria et pestilentia aliaque consimilia. Atque ut summatim absolvam, multæ antea magnæque afflictiones secundum verbum Domini exsistent (vers. 21):

Τί διδάσκει δεύτερον τὸ ἄρθρον τοῦτο;

Quid secundo loco hic docet Articulus?

Ἀπ. Πῶς εἰς τὴν τελευταίαν κρίσιν οἱ ἄνθρωποι θέλουσιν ἀποδώσειν λόγον διὰ τοὺς λογισμοὺς, διὰ τὰ λόγια καὶ διὰ τὰ ἔργα· κατὰ τὴν γραφήν τὴν (Ματθ. ιβʹ. λςʹ.) λέγουσαν· λέγω δὲ ὑμῖν, ὅτι πᾶν ῥῆμα ἀργὸν, ὃ ἐὰν λαλήσουσιν οἱ ἄνθρωποι, ἀποδώσουσι περὶ αὐτοῦ λόγον ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως· καὶ ὁ Ἀπόστολος (ά. Κορ. δʹ. έ.) λέγει· ὥστε μὴ πρὸ καιροῦ τι κρίνετε, ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ Κύριος· ὃς καὶ φωτίσει τὰ κρυπτὰ τοῦ σκότους· καὶ φανερώσει τὰς βουλὰς τῶν καρδιῶν· καὶ τότε ὁ ἔπαινος γενήσεται ἐκάστῳ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ.

Resp. Quod extremo in judicio cogitationum, dictorum factorumque suorum omnium rationem reddituri sunt homines, teste Scriptura (Matt. xii. 36); 'Dico ego vobis, quod de quovis otioso verbo, quod locuti homines fuerint, rationem in die judicii reddent.' Et Apostolus ait (1 Cor. iv. 5): 'Ne itaque, ne ante tempus quidquam judicetis, donec venerit Dominus: qui et abscondita tenebrarum illustrabit, et consilia cordium manifestabit, et tunc sua cuique laus a Deo reddetur.'

Τί διδάσκει τρίτον τοῦτο τὸ ἄρθρον;

Quid tertio loco hic Articulus docet?

Ἀπ. Πῶς εἰς τὴν ἡμέραν ἐκείνην καθ᾿ ἕνας κατὰ τὰ ἔργα του θέλει λάβει τελείαν καὶ αἰωνίαν πληρωμήν·

Resp. Quod illo die unusquisque secundum promerita sua plenam eamque sempiternam accepturus sit

Τάχα τὸν καιρὸν ἐκεῖνον ὅλοι οἱ ἄνθρωποι θέλουσιν ἀποδώσειν λόγου διὰ τὰ ἔργα τους, ἢ ξεχωριστᾷ καθ᾿ ἕνας ἀποθνήσκωντας ἀποδίδει τὸν λογαριασμὸν τῆς ξωῆς του, καὶ ἂν εἶναι κριτήριον μερικόν;

Illo igitur fortasse die universi homines actionum rerumque suarum reddituri rationem sunt, an vero singulatim unusquisque, dum lucis hujus usurarn relinquit, vitæ suæ rationem reddit, atque particulare quoddam exercetur judicium?

Ἀπ. Καθὼς εἰς τὴν ἡμέραν ἐκείνην τῆς τελευταίας κρίσεως δὲν ζητᾶται τινὰς λογαριασμὸς ξεχωρᾷ διὰ τὸν καθ᾿ ἕνα, διατὶ ὅλα τὰ πράγματα εἶναι γνωρισμένα σιμᾷ εἰς τὸν Θεὸν, καθ᾿ ἕνας εἰς τὸν καιρὸν τοῦ θανάτου του γνωρίζει τὰ ἀμαρτήματά του· τέτοιας λογῆς μάλιστα ὕστερα ἀπὸ τὸν θάνατον καθ᾿ ἕνας θέλει γνωρίζει τὴν ἀμοιβὴν τῶν ἔργων του. Διατὶ ἐπειδὴ καὶ τὰ ἔργα του θέλουσιν εἶναι φανερὰ, λοιπὸν καὶ ἡ ἀπόφασις τοῦ Θεοῦ εἶναι φανερὴ εἱς αὐτόν· καθὼς λέγει ὁ θεολόγος Γρηγόριος

Resp. Quemadmodum illo extremi judicii die ratio de unoquoque singillatim non exigitur; siquidem Deo res simul omnes per se manifestissimæ sunt, atque ut unusquisque in articulo mortis suæ satis suorum sibi delictorum conscius est: ita eodem prorsus modo post mortem operum suorum remunerationem unusquisque probe novit. Quoniam itaque opera ipsius manifesto patent; patet etiam Dei in illum sententia. Sicuti ait Gregorius Theologus (laudatione funebri

Τάχα αἱ ψυχαὶ τῶν ἀγίων μετὰ θάνατον εἰς τὸν αὐτὸν βαθμὸν εὐρίσκονται;

Numquid vero in eodem beatitudinis gradu, postquam e vita excesserunt, collocatæ Sanctorum animæ sunt?

Ἀπ. Διατὶ αἱ ψυχαὶ δὲν μισεύουσιν ἀπὸ τὸν κόσμον τοῦτον εἰς μίαν καὶ τὴν αὐτὴν χάριν, τέτοιας λογῆς καὶ ὕστερα, ἀφ᾿ οὗ μισεύσουσιν ἀπὸ τὸν κόσμον, δὲν στέκουνται εἰς ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν βαθμὸν τῆς μακαριότητος κατὰ τὴν Χριστοῦ διδασκαλίαν, ὅπου (Ἰωαν. ιδʹ. βʹ.) λέγει· ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ Πατρός μου μοναὶ πολλαί εἰσι· καὶ ἀλλαχοῦ (Λουκ. ζʹ. μζʹ.)· ἀφέωνται αἱ ἁμαρτίαι αὐτῆς αἱ πολλαὶ, ὅτι ἡγάπησε πολύ· ᾧ δὲ ὀλίγον ἀφίεται, ὀλίγον ἀγαπᾷ. Ὁμοίως καὶ ὁ Ἀπόστολος (Ῥωμ. ζʹ. ςʹ.) λέγει, ὅτι ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ.

Resp. Quoniam animæ non in uno et eodem gratiæ divinæ gradu ex hoc mundo emigrant; pari modo, postquam hinc emigrarunt, non in uno eodemque beatitatis gradu consistunt; Christo ipso his illud docente verbis (Ioh. xiv. 2): 'In domo Patris mei multæ sunt mansiones;' et alibi (Luc. vii. 47): 'Remissa sunt multa illius peccata, quoniam dilexit multum; at parum diligit, cui parum remittitur.' Consimiliter et Apostolus ait (Rom. ii. 6): 'Quod redditurus sit cuique secundum opera sua.'

Τίνα γνώμην πρέπει νὰ ἔχωμεν δἰ ἐκείνους, ὅπου ἀποθνήσκουσιν εἰς τὴν ὀργὴν τοῦ Θεοῦ;

Quid de iis vero judicandum, qui decedentes in offensa apud Deum sunt?

Ἀπ. Πῶς μετὰ τὴν ἐσχάτην κρίσιν ἄλλοι θέλουσιν εἶναι εἰς μεγαλητέρην κόλασιν, καὶ ἄλλοι εἰς μικρὰν, αἰωνίως· κατὰ τὸ εἰρημένον (Λουκ. ιβʹ. μζʹ.) εἰς τὴν Γραφήν· ἐκεῖνος δὲ ὁ δοῦλος ὁ γνοὺς τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου ἐαυτοῦ καὶ μὴ ἑτοιμάσας μηδὲ ποιήσας πρὸς τὸ θέλημα αὐτοῦ δαρήσεται πολλάς. Ὁ δὲ μὴ γνοὺς, ποιήσας δὲ ἄξια πληγῶν, δαρήσεται ὀλίγας.

Resp. Horum alios, ultimo peracto judicio, gravioribus, alios levioribus, sed æternis omnes tormentis cruciatum iri, dicente ita Scriptura (Luc. xii. 47): 'Servus ille, qui novit voluntatem Domini sui, neque tamen præparavit fecitque secundum voluntatem illius, vapulabit multis. Sed qui non cognovit et plagis tamen digna admisit, paucis vapulabit.'

Ἀποθνήσκουσι τάχα καὶ ἄνθρωποι, ὅπου νὰ εἶναι ἀνάμεσα τῶν σωζομένων καὶ ἀπολλυμένων;

Annon et aliqui sic diem suum obeunt, ut beatorum damnatorumque medii sint?

Ἀπ. Τοιαύτης τάξεως ἄνθρωποι δὲν εὑρίσκονται. Μὰ βέβαια πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἐλευθερώνουνται ἀπὸ τῶν δεσμῶν τοῦ ᾅδου, ὄχι μὲ μετάνοιαν ἢ ἐξομολόγησιν ἐδικήν τους, καθὼς ἡ Γραφὴ (Ψαλ. ςʹ. έ.) λέγει· ἐν γὰρ τῷ ᾅδῃ τίς ἐξομολογήσεταί σοι; καὶ ἀλλαχοῦ (Ψαλ. ριέ. ιζʹ.)· οὐχ οἱ νεκροὶ αἰνέσουσί σε, Κύριε, οὐδὲ πάντες οἱ καταβαίνοντες εἰς ᾅδου· ἀλλὰ μὲ τὰς εὐποιΐας τῶν ζώντων καὶ προσευχὰς ὑπὲρ αὐτῶν τῆς ἐκκλησίας, καὶ μὲ τὴν ἀναίμακτον μάλιστα θυσίαν, ὅπου καθ᾿ ἡμέραν προσφέρει ἡ ἐκκλησία

Resp. Hujusmodi homines nulli reperiuntur. At illud probe constat, sceleratos homines non paucos de orci claustris eripi atque liberari, non sua quidem ipsorum pœnitentia sive confessione, quemadmodum Scriptura dicit (Psa. vi. 5): 'Quis enim confiteatur tibi in inferno?' et loco alio (Psa. cxv. 17): 'Non laudabunt te mortui, Domine, neque omnes qui descendunt in infernum,' verum piis superstitum officiis et ecclesiæ pro ipsis deprecationibus, præcipue vero per incruentum (Liturgiæ) sacrificium, quod Ecclesia

Τίνα γνώμην πρέπει νὰ ἔχωμεν διὰ ταῖς ἐλεημοσύναις καὶ ταῖς ἀγαθοεργίαις, ὅπου δίδουνται διὰ τοὺς ἀποθαμένους;

Quid igitur sentiendum de eleemosynis piisque officiis, quæ in refrigerium mortuorum præstantur?

Ἀπ. Περὶ τούτου ὁ ἴδιος Θεοφύλακτος διδάσκει εἰς τὸ ιβʹ. κεφ. ςιχ. έ. τοῦ Λουκᾶ, ἐξηγῶντας τὸν λόγον τοῦ Χριστοῦ, ὅπου εἶπεν· φοβήθητε τὸν ἐξουσίαν ἔχοντα ἐμβαλεῖν εἰς τὴν γέενναν· γράφει δὲ οὕτως· ‘ὅρα γὰρ, ὅτι οὐκ εἶπε, φοβήθητε τὸν μετὰ τὸ ἀποκτεῖναι βάλλοντα εἰς τὴν γέενναν, ἀλλ᾿ ἐξουσίαν ἔχοντα βαλεῖν· οὐ γὰρ πάντως οἱ ἀποθνήσκοντες ἁμαρτωλοὶ βάλλονται εἰς τὴν γέενναν· ἀλλ᾿ ἐν τῇ ἐξουσίᾳ κεῖται τοῦτο τοῦ Θεοῦ· ὥστε καὶ τὸ συγχωρεῖν. Τοῦτο δὲ λέγω διὰ τὰς ἐπὶ τοῖς κεκοιμημένοις γινομένας προσφορὰς καὶ τὰς διαδόσεις· αἳ οὐ μικρὰ συντελοῦσι τοῖς καὶ ἐν ἁμαρτίαις βαρείαις ἀποθανοῦσιν. Οὐ πάντως οὖν μετὰ τὸ ἀποκτεῖναι βάλλει εἰς τὴν γέεννον· ἀλλ᾿ ἐξουσίαν ἔχει βαλεῖν. Μὴ τοίνυν ἐλλείψωμεν ἡμεῖς σπουδάζοντες δἰ ἐλεημοσυνῶν καὶ πρεσβειῶν ἐξιλεοῦσθαι τὸν ἐξουσίαν μὲν ἔχοντα βαλεῖν, οὐ πάντως δὲ τῇ ἐξουσίᾳ ταύτῃ χώμενον,

Resp. Ea de re idem Theophylactus in caput xii. Lucæ exponens verba Christi (vers. 5): 'Timete illum, qui potestatem conjiciendi in geennam habet;' ita commentatur: Animadverte, sodes, non dicere, Christum, timete illum, qui postquam occidit, in geennam conjicit, sed qui potestatem conjiciendi habet. Neque enim omnes omnino, qui in peccatis suis moriuntur, in geennam conjiciuntur. Sed id in Dei situm est manu; sicut et veniam illis largiri, quod propter pias oblationes erogationesque, quæ dormientium bono fiunt, dico; quippe quæ non parum conducunt iis etiam, qui gravissimis sceleribus contaminati hinc decesserunt. Itaque non omnino postquam occidit, in geennam sontes projicit Deus; sed projiciendi potestatem habet. Ne igitur cessemus nos etiam atque etiam adniti, quo eleemosynis et intercessionibus nostris illum propitiemus,

Πῶς πρέπει νὰ γροικοῦμεν διὰ τὸ πῦρ τὸ καθαρτήριον;

De Purgatorio autem Igne, quid nobis judicandum?

Ἀπ. Οὐδεμία Γραφὴ διαλαμβάνει περὶ αὐτοῦ, νὰ εὑρίσκεται δηλαδὴ κἂν μία πρόσκαιρος κόλασις καθαρτικὴ τῶν ψυχῶν, ὕστερα ἀπὸ τὸν θάνατον· μάλιστα ἡ γνώμη τοῦ Ὠριγένους διὰ τοῦτο κατεκρίθη ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας εἰς τὴν δευτέραν Σύνοδον τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει. Ἔτι δὲ φανερὸν εἶναι, πῶς ὕστερα ἀπὸ τὸν θάνατον ἡ ψυχὴ δὲν ἠμπορεῖ νὰ δεχθῇ κἂν ἕνα μυστήριον τῆς ἐκκλησίας· καὶ ἂν ἴσως καὶ ἤθελεν εἶναι δυνατὸν, νὰ πλερώσῃ ἀτή της διὰ τὰ ἁμαρτήματά της, ἤθελεν ἠμπορεῖ νά δεχθῇ καὶ μέρος ἀπὸ τὸ μυστήριον τῆς μετανοίας, τὸ ὁποῖον ἔστωντας καὶ νὰ εἶναι ἔξω ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξον διδασκαλὶαν. Ἡ ἐκκλησία μὲ δικαιοσύνην προσφέρει δἰ αὐτὰς τὴν ἀναίμακτον θυσίαν, καὶ προσευχὰς πρὸς Θεὸν πέμπει ὑπὲρ ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν

Resp. Nihil usquam de eo in sacris literis traditur, quod temporaria ulla pœna, animorum expurgatrix, a morte exsistat. Imo vero eam præcipue ob caussam in secunda Synodo Constantinopolitana ab Ecclesia Origenis damnata est sententia. Præterea per se satis manifestum est, morte semel obita nullius Sacramenti ecclesiastici participem fieri posse animam. Tum si fieri fortassean posset, ut admissas noxias sua satisfactione ipsamet expiaret: haud dubie etiam partem aliquam sacramenti pœnitentiæ accipere eadem posset. Quod quoniam ab orthodoxa doctrina abborret; jure meritoque ecclesia manium istorum caussa sacrificium incruentum offert, precesque ad Deum ablegat ad impetrandam eorum veniam,

Ποῖος τόπος εἶναι ἰδίᾳ διωρισμένος εἰς ταῖς ψυχαῖς ἐκείνων, ὅπου ἀποθνήσκουσιν εἰς τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ;

Quinam locus peculiariter animabus eorum destinatus est, qui in gratia Dei vita concedunt?

Ἀπ. Αἱ ψυχαὶ τῶν ἀνθρώπων ἐκείνων, ὅπου μισεύουσιν ἀπὸ τὸν κόσμον τοῦτον εὑρισκόμεναι εἰς τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ μὲ μετάνοιαν τῶν ἰδίων ἁμαρτημάτων, ἔχουσι τόπον τὰς χεῖρας τοῦ Θεοῦ· διατὶ οὕτω λέγει (Σοφ. γʹ. ά.) ἡ ἁγία Γραφή· δικαίων ψυχαὶ ἐν χειρὶ Θεοῦ, καὶ οὐ μὴ ἅψηται αὐτῶν βάσανος. Ἀκόμι ὀνομάζεται ὁ τόπος αὐτῶν παράδεισος· καθὼς ὁ Χριστὸς ὁ Κύριος ἡμῶν (Λουκ. κγʹ. μγʹ.) εἶπεν εἰς τὸν σταυρὸν ἀπάνω πρὸς τὸν λῃστήν· ἁμὴν λέγω σοι, σήμερον μετ᾿ ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ παραδείσῳ. Κράζεται καὶ κόλπος τοῦ Ἀβραὰμ, κατὰ τὸ (Λουκ. ιςʹ. κβʹ.) γεγραμμένον· ἐγένετο δὲ ἀποθανεῖν τὸν πτωχὸν, καὶ ἀπενεχθῆναι αὐτὸν ἀπὸ τῶν ἀγγέλων εἰς τὸν κόλπον τοῦ Ἀβραάμ. Καὶ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, κατὰ τὸν λόγον τοῦ Κυρίου (Ματθ. ή. ιά.) λέγοντος·

Resp. Animæ hominum, quæ hoc mundo egredientes in gratia apud Deum sunt criminumque suorum pœnitentiam egerunt, locum suum in manibus Dei habent. Sic enim sacra loquitur Scriptura (Sap. iii. 1): 'Animæ justorum in manu Dei sunt, nec attinget eas cruciatus.' Nuncupatur earum locus etiam Paradisus, quomodo Dominus noster Christus latroni in cruce dixit (Luc. xxiii. 43): 'Amen dico tibi, hodie mecum eris in Paradiso.' Vocatur et sinus Abraami, uti scriptum est (Luc. xvi. 22): 'Contigit autem, mori pauperem, et deferri ab Angelis in sinum Abraami.' Dicitur etiam regnum cœlorum, secundum dictum Domini (Matt. viii. 11): 'Dico vobis, multi ab

Καὶ αἱ ψυχαὶ ἐκεῖναι, ὅπου μισεύουσιν ἀπὸ τὰ κορμία εὑρισκόμεναι εἰς θεϊκὴν ὀργὴν εἴναι;

At ubinam locorum illæ agunt animæ, quæ e corporibus suis exeuntes in offensa apud Deum sunt?

Ἀπ. Ὁ τόπος ἐκείνων μὲ διαφορετικὰ ὀνόματα λέγεται. Πρῶτον ὀνομάζεται ᾅδης, εἰς τὸν ὁποῖον ἀπώσθηκεν ὁ διάβολος, ἀπὸ τὸν οὐρανὸν διωχθείς· ὡς λέγει ὁ Προφήτης (Ἠσ. ιδʹ. ιδʹ.)· ἔσομαι ὅμοιος τῷ ὑψίστῳ (εἶπεν ὁ διάβολος)· νῦν δὲ εἰς ᾅδου καταβήσῃ, καὶ εἰς τὰ θεμέλια τῆς γῆς. Δεύτερον λέγεται πῦρ αἰώνιον· λέγει γὰρ (Ματθ. κέ. μά.) ἡ Γραφή. πορεύεσθε ἀπ᾿ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ. Ἀκόμι σκότος ἐξώτερον (εἰς τὸ αὐτὸ λʹ.)· καὶ τὸν ἀχρεῖον δοῦλον ἐκβάλλετε εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων. Ὀνομάζεται ἀκόμι καὶ μὲ ἄλλα ὀνόματα. μὰ ὅλα σημαίνουσι,

Resp. Variis locus ille designatur nominibus. Primum nuncupatur Infernus, in quem exturbatus cœlo Diabolus detrusus est, teste Propheta (Jes. xiv. 14): 'Similis ero Altissimo' (dixit Diabolus). 'Nunc autem in infernum descendes, et in fundamenta terræ.' Secundum est: Ignis sempiternus, dicit enim Scriptura (Matt. xxv. 41): 'Discedite a me maledicti in ignem illum sempiternum, qui Diabolo et Angelis illius paratus est.' Etiam Tenebræ exteriores (ibidem versu 30): 'Ejicite inutilem istum servum in tenebras exteriores, ubi erit ejulatio et stridor dentium.' Appellatur et aliis vocabulis, sed quæ omnia locum condemnationis iræque divinæ valent, quem in locum

Πῶς εἶναι τὸ ὄγδοον ἄρθρον τῆς πίστεως;

Octavus fidei Articulus quomodo habet?

Ἀπ. Καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα, τὸ ἅγιον, τὸ κύρον, τὸ ζωοποιὸν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον· τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον, καὶ συνδοξαζόμενον, τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν Προφητῶν.

Resp. Et in Spiritum Sanctum, Dominum et vivificantem, qui ex Patre procedit, et una cum Patre et Filio adoratur et glorificatur, qui item per Prophetas locutus est.

Τί διδάσκει τὸ ἄρθρον τοῦτο τῆς πίστεως;

Quid iste docet Articulus?

Ἀπ. Τρία πράγματα· πρῶτον πῶς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον εἶναι Θεὸς, ὁμοούσιος τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ, τὸ ὁποῖον εἶναι φανερὸν ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ Ἀποστόλου (ά. Κορ. ιβʹ. δʹ.) λὲγοντος· Διαιρέσεις δὲ χαρισμάτων

Resp. Tria. Primum est: Spiritum Sanctum Deum esse Patri et Filio consubstantialem, quod ex verbis Apostoli manifestum est (1 Cor. xii. 4): 'Distinctiones donorum sunt, sed idem est Spiritus. Et distinctiones

Ποῖον εἶναι τὸ δεύτερον, ὅπου διδάσκει τὸ ἄρθρον τοῦτο;

Quodnam secundum est, quod hoc Articulo docetur?

Ὰπ. Διδάσκει πῶς τὸ Πνεῦμα τὸ

Resp. Quod Spiritus Sanctus ex

Τί διδάσκει τρίτον τὸ ἄρθρον τοῦτο;

Quid tertium est, quod in hoc Articulo docetur?

Ἀπ. Διδάσκει πῶς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον εἶναι εὐρετὴς τῆς ἁγίας Γραφῆς, τόσον τῆς παλαιᾶς ὅσον καὶ τῆς νέας, καὶ αὐτὸ τὴν ὡμίλησε μὲ τὸ μέσον πολλῶν συνεργῶν. Διὰ τοῦτο καθὼς ἡ Γραφὴ τῆς παλαιᾶς διαθήκης τέτοιας λογῆς καὶ τῆς νέας εἶναι διδασκαλία τοῦ ἀγίου Πνεύματος. Καὶ διὰ τὴν ἀφορμὴν τούτην εἰς ὅλας

Resp. Spiritum Sanctum sacræ Scripturæ tam Veteris quam Novæ, genuinum esse auctorem, illamque per manus multorum administrorum ipsum edidisse, eaque re ut Veteris Testamenti Scripturam ita etiam Novi Spiritus Sancti doctrinam esse. Quamobrem quidquid sancti Patres in omnibus universalibus

Πόσα καὶ ποῖα εἶναι τὰ Χαρίσματα τοῦ ἀγίου Πνεύματος;

Quot et quænam Spiritus Sancti Charismata sunt?

Ἀπ. Ἑπτὰ, διὰ τὰ ὁποῖα λέγει ἡ Γραφὴ εἰς τὴν Ἀποκάλυψιν (Κεφ. δʹ. έ.)· καὶ ἑπτὰ λαμπάδες πυρὸς καιόμεναι ἐνώπιον τοῦ θρόνου· αἳ εἰσὶ τὰ ἐπτὰ πνεύματα τοῦ Θεοῦ. Ταῦτα λοιπὸν τὰ χαρίσματα τοῦ Πνεύματος ἢ μᾶλλον εἰπεῖν αὐτὸ τὸ Πνεῦμα ἦτον εἰς τὸν Χριστὸν πλουσιώτερα καὶ τελειότερα, ἢ κατ᾿ ἄνθρωπον, ὡς λέγει ὁ Προφήτης (Ἠσ. ιά. βʹ.)· καὶ ἀναπαύσεται ἐπ᾿ αὐτὸν πνεῦμα Κυρίου· πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως· πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχύος· πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· καὶ ἐμπλήσει αὐτὸν πνεύμα φόβου Θεοῦ. Τοῦτο βεβαιώνει ὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης (Κεφ. ά. ιδʹ.) λέγωντας· καὶ ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν, καὶ ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς μονογενοῦς παρὰ πατρὸς, πλήρης χάριτος καὶ ἀληθείας. Καὶ ἐκ τοῦ

Resp. Septem. De quibus ita in Apocalypsi sacra Scriptura loquitur (iv. 5): 'Et septem lampades igneæ ardentes coram throno, quæ sunt septem Spiritus Dei.' Hæc igitur Spiritus dona, aut rectius loquendo, ipse Spiritus Sanctus in Christo, quam in ullo alio homine modis omnibus copiosiora atque consummatiora erant, dicente Propheta (Ies. xi. 2): 'Et requiescet super illum Spiritus Domini, Spiritus sapientiæ et intelligentiæ, Spiritus consilii et roboris, Spiritus cognitionis et pietatis, et implebit illum Spiritus timoris Domini.' Quod suo testimonio affirmat Evangelista Ioannes (i. 14: 'Et verbum caro factum est, et habitabat nobiscum et vidimus gloriam illius, ut gloriam. unigeniti a Patre, plenum

Ποῖον εἶναι τὸ πρῶτον χάρισμα τοῦ ἁγίου Πνεύματος;

Quodnam primum Spiritus Sancti charisma est?

Ἀπ. Τὸ πρῶτον χάρισμα εἶναι ἡ σοφία· ἤγουν ἡ ἄνωθεν σοφία, διὰ τὴν ὁποῖαν λέγει ὁ Ἀπόστολος (Ἰακ. γʹ. ιζʹ.)· ἡ ἄνωθεν σοφία πρῶτον μὲν ἁγνή ἐστιν, ἔπειτα εἰρηνικὴ, ἐπιεικὴς, εὐπειθὴς, μεστὴ ἐλέους καὶ καρπῶν ἀγαθῶν· ἀδιάκριτος καὶ ἀνυπόκριτος. Εἰς τὴν σοφίαν τούτην ἐναντιοῦται ἡ σαρκικὴ σοφία κατὰ τὸν Ἀπόστολον τὸν (βʹ. Κορ. ά. ιβʹ.) λέγοντα· ὅτι ἐν ἁπλότητι καὶ εἰλικρινείᾳ Θεοῦ, οὐκ ἐν σοφίᾳ σαρκικῇ, ἀλλ᾿ ἐν χάριτι Θεοῦ ἀνεστράφημεν ἐν τῷ κόσμῳ. Ἐναντίον τῆς ὁποίας σαρκικῆς καὶ κοσμικῆς σοφίας λέγει ὁ ἴδιος Ἀπόστολος (ά. Κορ. ά. ιθʹ.), ἀναφέρωντας τὴν παλαιὰν Γραφήν (Ἠσ. κθʹ. ιδʹ. καὶ λγʹ. ιή.)· ἀπολῶ τὴν σοφίαν τῶν σοφῶν, καὶ τὴν σύνεσιν τῶν συνετῶν ἀθετήσω· ποῦ

Resp. Primum donum est Sapientia. Nimirum superna illa sapientia, de qua ita Apostolus (Iac. iii. 17): 'Quæ e supernis est sapientia, primum quidem casta est, deinde pacifica, æqua, obsequens, plena misericordia ac bonis fructibus, sine disceptatione, sine simulatione.' Huic Sapientiæ contraria carnalis est secundum Apostolum (2 Cor. i. 12): 'Quod in simplicitate et sinceritate Dei, non in carnali sapientia, sed in gratia Dei conversati fuimus in mundo.' Quam carnalem ac mundanam sapientiam ita idem incessit Apostolus (1 Cor. i. 19), antiquam adducens Scripturam (Ies. xxix. 14, et xxxiii. 18): 'Perdam sapientiam sapientum, et intelligentiam intelligentium

Ποῖον εἶναι τὸ δεύτερον χάρισμα τοῦ ἁγίου Πνεύματος;

Secundum Spiritus Sancti donum, quodnam est?

Ἀπ. Τὸ χάρισμα τῆς συνέσεως ἢ κατανοήσεως τῶν ἀποῤῥήτων καὶ τῆς θείας θελήσεως· περὶ τῆς ὁποίας ἡ Γραφὴ διδάσκει (Ἐξ. λςʹ. ά.) λέγουσα· καὶ πᾶς σοφὸς τῇ διανοίᾳ, ῷ ἐδόθη σοφία καὶ ἐπιστήμη ἐν αὐτοῖς, συνιέναι ποιεῖν πάντα τὰ ἔργα, τὰ καλὰ τὰ ἅγια καθήκοντα· κατὰ πάντα ὅσα συνέταξε Κύριος. Καὶ εἰς τοὺς περὶ τὸν Δανιήλ (κεφ. ά. ιζʹ.)· καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς ὁ Θεὸς σύνεσιν καὶ φρόνησιν ἐν πάσῃ γραμματικῇ καὶ σοφίᾳ· καὶ Δανιὴλ συνῆκεν ἐν πασῃ ὁράσει καὶ ἐνυπνίοις. Καὶ ἀλλαχοῦ (Λουκ. κδʹ. μέ.)· τότε διήνοιξεν αὐτῶν τὸν νοῦν τοῦ συνιέναι τὰς Γραφάς. Καὶ ὁ Ἀπόστολος (βʹ. Τιμ. βʹ. ζʹ.) λέγει· δῴη γὰρ σοι Κύριος σύνεσιν ἐν πᾶσιν. Εἰς τὴν σύνεσιν τούτην εἶναι ἀντικειμένη ἡ ἀνοησία καὶ ἀπιστία· διὰ τὴν ὁποῖαν λέγει (Λουκ. κδʹ. κέ.) ὁ Κύριος· ᾦ ἀνόητοι καὶ βραδεῖς τῇ καρδίᾳ τοῦ πιστεύειν ἐπὶ πᾶσιν οἷς ἐλάλησαν οἱ Προφῆται. Καὶ εἰς ἄλλον τόπον (Γαλ. γʹ. γʹ.) λέγει ὁ Ἀπόστολος· οὕτως ἀνόητοί ἐστε; ἐναρξάμενοι Πνεύματι, νῦν σαρκὶ ἐπιτελεῖσθε;

Resp. Donum Intelligentiæ sive cognitionis arcanorum et occultæ voluntatis divinæ, de qua ita docet Scriptura (Exod. xxxvi. 1): 'Et omnis sapiens animo, cui data erat sapientia et scientia in illis; ut intelligenter sciret facere omnia opera pulchra et sancta, modo debito, secundum omnia ea, quæ præscripserat Dominus.' Et de sodalibus Danielis (Dan. i. 17): 'Et dedit illis Deus intelligentiam et prudentiam in omni literatura ac sapientia. Daniel autem intellectu omnis visionis et insomnii instructus erat.' Et alibi (Luc. xxiv. 45): 'Tunc aperuit illis mentem, ut intelligerent scripturas.' Et Apostolus (2 Tim. ii. 7): 'Det vero tibi Dominus intelligentiam in omnibus.' Intelligentiæ huic opposita est stultitia et incredulitas, de qua sic ait Dominus (Luc. xxiv. 25): 'O stulti et tardi corde ad credendum iis omnibus, quæ locuti sunt Prophetæ.' Et alio loco Apostolus (Gal. iii. 3): 'Adeo stulti estis, ut, quum in Spiritu cœperitis, nunc in carne perficiamini?

Ποῖον εἶναι τὸ τρίτον χάρισμα τοῦ ἁγίου Πνεύματος;

Quodnam tertium Spiritus Sancti donum est?

Ἀπ. Τὸ τρίτον χάρισμα τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἶναι ἡ βουλὴ, ἡ ὁποῖα συντρέχει πρὸς τὴν θείαν δόξαν καὶ πρὸς τὴν σωτηρίαν τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς· καὶ εἶναι συμφωνισμένη μὲ τὴν δικαιοσύην. Διὰ τὴν ὁποῖαν καὶ ἡ Γραφὴ (Πρᾶξ. κʹ. κζʹ.) λέγει· οὐ γὰρ ὑπεστειλάμην τοῦ μὴ ἀναγγεῖλαι ὑμῖν πᾶσαν τὴν βουλὴν τοῦ Θεοῦ. Εἰς αὐτὴν εἶναι ἐναντία ἡ βουλὴ τῶν ἀσεβῶν, διὰ τὴν ὁποῖαν λέγει ὁ Ψαλμῳδός (Ψαλ. ά. ά.)· μακάριος ἀνὴρ, ὃς οὐκ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ ἀσεβῶν· καὶ ἀλλαχοῦ (Ψαλ. λγʹ. ί.)· Κύριος διασκεδάζει βουλὰς ἐθνῶν, ἀθετεῖ δὲ λογισμοὺς λαῶν, καὶ ἀθετεῖ βουλὰς ἀρχόντων.

Resp. Tertium Spiritus Sancti charisma est Consilium, quod gloriæ divinæ animæque humanæ saluti provehendæ servit et cum justitia pulchre consentit. De hujusmodi consilio ita loquitur Scriptura (Actor. xx. 27): 'Non subterfugiebam, quominus annunciarem vobis omne consilium Dei.' Huic consilio consilium impiorum oppositum est, de quo divinus Psalmista (Psa. i. 1): 'Beatus vir, qui non ambulat in consilio impiorum. Et alibi (Psa. xxxiii. 10): 'Dominus dissipat consilia gentium, reprobat cogitationes populorum, et reprobat consilia principum.'

Ποῖον εἶναι τὸ τέταρτον χάρισμα τοῦ ἁγίου Πνεύματος;

Quartum Spiritus Sancti donum, quodnam est?

Ἀπ. Ἡ ἰσχὺς, διατὶ φυλάττοντες πᾶσαν σταθερότητα καὶ ἀνδρείαν εἰς τὴν πίστιν, πρέπει νὰ ἀντιστέκωμεν εἰς ὅλους τοὺς πειρασμούς. Περὶ ταύτης ἡ Γραφὴ (ά. Κορ, ιςʹ. ιγʹ.) λέγει· γρηγορεῖτε, στήκετε ἐν τῇ πίστει, ἀνδρίζεσθε, κραταιοῦσθε· καὶ ἀλλαχοῦ (Ἐφ. ςʹ. ιδʹ.)· στῆτε οὖν περιζωσάμενοι τὴν ὀσφῦν ὑμῶν ἐν ἀληθεία, καὶ ἐνδυσάμενοι τὸν θώρακα τῆς δικαιοσύνης· καὶ ὑποδυσάμενοι τοὺς

Resp. Robur. Quippe tuentes omnem constantiam ac fortitudinem in fide, mascule obsistere debemus quibuslibet tentationibus, de quo robore animi ita Scriptura (1 Cor. xvi. 13): 'Vigilate, persistite in fide, viri estote, corroboramini.' Et alibi (Ephes. vi. 14): 'State igitur lumbis balteo præcinctis in veritate, induti thoracem justitiæ, et calceati pedibus,

Ποῖον εἶναι τὸ πέμπτον χάρισμα τοῦ ἁγίου Πνεύματος;

Quodnam quintum Spiritus Sancti charisma est?

Ἀπ. Ἡ γνῶσις εἶναι τὸ πέμπτον χάρισμα, τὴν ὁποῖαν ὁ ἱερός Ψάλτης (Ψαλ. ζδʹ. ιʹ.) ἑρμηνεύει, λέγων· ὁ παιδεύων ἔθνη, οὐχὶ ἐλέγξει, ὁ διδάσκων ἄνθρωπον γνῶσιν; καὶ ἕτερος Προφήτης (Ἱερ. γʹ. ιέ.) λέγει· καὶ δώσω ὑμῖν ποιμένας κατὰ τὴν καρδίαν μου· καὶ ποιμανοῦσιν ὑμᾶς ποιμαίνοντες μετ᾿ ἐπιστήμης ἤτουν γνώσεως. Τούτη ἡ γνῶσις καὶ ἐπιστήμη πρέπει νὰ ἁπλώνεται εἰς τὸ νὰ γνωρίζῃ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, καὶ τοῦ νόμου του. Εἰς αὐτὴν ἐναντιώνεται ἡ ἄγνοια τοῦ νόμου καὶ τῆς θελήσεως τοῦ Θεοῦ· διὰ τὴν ὁποῖαν λέγει ὁ Ψαλμῳδός (Ψαλ. οθʹ. ςʹ.)·

Resp. Cognitio. Quam hunc in modum sacer Psaltes exponit (xciv. 10): 'Qui corripit gentes, nonne arguet qui docet hominem cognitionem?' Et Propheta alius (Ier. iii. 15): 'Dabo vobis pastores secundum cor meum, et pascent vos pascentes cum scientia, sive item cognitione.' Quæ cognitio et scientia in id potissimum extendenda atque explicanda est, ut voluntatem legemque Dei cognoscat. Contraria illi est inscientia legis voluntatisque divinæ, de qua auctor Psalmorum ait (Psa. lxxix. 6):

Ποῖον εἶναι τὸ ἕκτον χάρισμα τοῦ ἁγίου Πνεύματος;

Sextum Spiritus Sancti charisma, quodnam est?

Ἀπ. Ἡ εὐσέβεια· ἡ ὁποῖα μὲ τὴν ὀρθὴν πίστιν θεμελιώνεται εἰς τὴν ἐκτενῆ προσευχὴν καὶ εἰς τὰ ἀγαθὰ ἔργα· διὰ τὴν ὁποῖαν οὕτω (ά. Τιμ. δʹ. ή.) λέγει ὁ Ἀπόστολος· ἡ δὲ εὐσέβεια πρὸς πάντα ὠφέλιμός ἐστιν, ἐπαγγελίαν ἔχουσα ζωῆς τῆς νῦν καὶ τῆς μελλούσης. Καὶ βέβαια εὐσεβεῖς ἐκεῖνοι λέγονται, οἱ ὁποῖοι κάμοντες συνεχεῖς προσευχὰς πρὸς τὸν Θεὸν φεύγουσιν ὅλαις ταῖς ἀσεβείαις καὶ ἁμαρτίαις. Ἡ εὐσέβεια λέγω ἡ μὴ φαινομένη, ἡ ὁποία εἶναι τῶν Φαρισαίων· ἀλλ᾿ ἡ ἀληθινὴ καὶ ἐγκάρδιος· ἵνα μὴ καὶ περὶ αὐτῆς (Ματθ. ιέ. ή.) εἴπει ὁ Κύριος· οὗτος ὁ λαὸς τοῖς χείλεσί με τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόῤῥω ἀπέχει ἀπ᾿ ἐμοῦ· καὶ πάλιν (Ματθ. κγʹ. κςʹ.)· Φαρισαῖε τυφλὲ, καθάρισον πρῶτον τὸ ἐντὸς τοῦ ποτηρίου καὶ τῆς παροψίδος, ἵνα γένηται καὶ τὸ ἐκτὸς αὐτῶν καθαρόν.

Resp. Pietas. Quæ una cum vera fide in assidua ardentique precatione bonisque operibus fundatur, de qua sic disserit Apostolus (1 Tim. iv. 8): 'Pietas ad omnia utilis est habetque promissionem hujus et venturæ vitæ.' Itaque vere illi pii appellantur, qui perpetuis Deum precibus venerantur omnemque impietatem ac peccati labem vitant. Pietas, inquam, non apparens et adumbrata, qualis olim Pharisæorum erat; sed solida et germana cordique penitus infixa, ne de illa etiam hujusmodi Dominus sententiam ferat (Matt. xv. 8): 'Populus iste labiis me suis honorat, sed cor ipsorum procul a me abest.' Et rursus (Matt. xxiii. 26): 'O cæcule Pharisæe, prius interiora calicis ac patinæ purga; ita etiam exteriora eorum munda erunt.'

Ποῖον εἶναι τὸ ἕβδομον χάρισμα τοῦ ἀγίου Πνεύνατος;

Septimum Spiritus Sancti donum, quodnam est?

Ἀπ. Ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος πρέπει νὰ εἶναι ὡς ἂν ἐκεῖνος, ὅπου ἔχουσι τὰ παιδία πρὸς τοὺς πατέρας

Resp. Timor Dei. Quem ejusmodi esse oportet, cujusmodi erga parentes liberorum, non qualis erga

Πόσοι καὶ ποῖοι εἶναι οἱ καρποὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος;

Quot et quinam sunt fructus Spiritus Sancti?

Ἀπ. Καρποὺς τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἢ σημάδια τῆς θείας χάριτος ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἀπαριθμεῖ ἐννέα λέγων (Γαλ. έ. κβʹ.) οὕτως· ὁ δὲ καρπὸς τοῦ Πνεύματός ἔστιν ἀγάπη, χαρὰ, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθοσύνη, πίστις, πρᾳότης, ἐγκράτεια. Μὰ πρέπει νὰ πιστεύωμεν, πῶς καὶ αἱ

Resp. Fructus Spiritus Sancti sive signa divinæ gratiæ novem recenset Paulus (Gal. v. 22): 'Fructus vero Spiritus est Caritas, Gaudium, Pax, Lenitas, Benignitas, Bonitas, Fides, Mansuetudo, Continentia.' Verum enim vero ceteræ item virtutes omnes fructus

Ποῖον εἶναι τὸ ἔννατον ἄρθρον τῆς πίστεως;

Nonus fidei Articulus quis est?

Ἀπ. Εἰς μίαν ἁγίαν καθολικὴν καὶ ἀποστολικὴν Ἐκκλησίαν.

Resp. In unam sanctam, Catholicam et Apostolicam Ecclesiam.

Τί διδάσκει ἡ ἀγία ἐκκλησία εἰς τοῦτο τὸ ἄρθρον τῆς πίστεως;

Quid docet sancta Ecclesia, in hoc fidei Articulo?

Ἀπ. Τέσσαρα πράγματα· πρῶτον πῶς ἡ ἐκκλησία εἶναι μία, ἁγία, καθολικὴ καὶ ἀ[πστπόλὴ, κατὰ τὴν διδασκαλίαν τοῦ Ἀποστόλου (βʹ. Κορ. ιά. βʹ.) λέγοντος· ἡρμοσάμην ὑμᾶς ἑνὶ ἀνδρὶ παρθένον ἁγνὴν παραστῆσαι τῷ Χριστῷ. Καὶ καθὼς ὁ Χριστὸς εἶναι ἕνας, τέτοιας λογῆς καὶ ἡ νύμφη του εἶναι μία· ὡς δῆλον ἀπὸ τὸ δʹ. κεφαλ. τῆς πρὸς Ἐφεσίους (ςιχ. έ.) ἐπιστολῆς, ὅπου λέγει· εἷς Κύριος, μία πίστις, ἓν βάπτισμα, καὶ εἷς Θεὸς καὶ Πατὴρ πάντων.

Resp. Res quatuor. Primura: Ecclesiam esse unam, sanctam, Catholicam et Apostolicam, secundum doctrinam Apostoli (2 Cor. xi. 2): 'Despondi vos viro uni, ut virginem castam exhiberem Christo.' Sicuti vero Christus unus est, ita et sponsa illius non nisi una est, ut manifestum est ex capite quarto epistolæ ad Ephesios (v. 5): 'Unus Dominus, una fides, unum baptisma, et unus Deus itemque Pater omnium.'

Ποῖον εἶναι τὸ δεύτερον, ὅπου διδάσκεται εἰς τὸ ἄρθρον τοῠτο;

Secundum, quod hoc Articulo docetur, quodnam est?

Ἀπ. Δεύτερον διδάσκει τὸ ἄρθρον

Resp. Hoc nimirum, Catholicam

Τί διδάσκεται τρίτον εἰς τοῦτο τὸ ἄρθρον τῆς πίστεως;

Tertium, quod in hoc Articulo docetur, quid est?

Ἀπ. Πῶς ἄλλο θεμέλιον δὲν εἶναι τῆς ἐκκλησίας παρὰ μόνον ὁ Χριστὸς, κατὰ τὸν Ἀπόστολον (ά Κορ. γʹ. ιαʹ.) τὸν λέγοντα· θεμέλιον γὰρ ἄλλον οὐδεὶς δύναται θεῖναι παρὰ τὸν κείμενον, ὅς ἐστιν Ἰησοῦς ὁ Χριστός. Καὶ ἂν κἂν μίαν φορὰν λέγονται καὶ οἱ Ἀπόστολοι καὶ οἱ Προφῆται θεμέλια τῆς πίστεως καὶ τῆς ἐκκλησίας, ὡς ἂν ὅταν (Ἀποκ. κά. ιδʹ.) λέγῃ ὁ Ἰωάννης, πῶς ἡ μεγάλη πόλις ἡ Ἱερουσαλὴμ εἶχε τεῖχος εἰς δώδεκα θεμέλια κτισμένον, καὶ ἐν αὐτοῖς ἦσαν ὀνόματα τῶν δώδεκα Ἀποστόλων τοῦ Ἀρνίου· καὶ ὁ Παῦλος (Ἐφ. βʹ. κʹ.) λέγει, πῶς εἴμεσθαν ἐποικοδομηθέντες ἐπὶ τῷ θεμελίῳ τῶν Ἀποστόλων καὶ Προφητῶν· τοῦτο πρέπει νὰ γροικᾶται

Resp. Nullum aliud ecclesiæ fundamentum esse, quam Christum solum secundum verba Apostoli (1 Cor. iii. 2): 'Fundamentum aliud nemo jacere potest, præter id, quod jactum est, quod est Iesus Christus.' Quamvis autem semel alicubi Apostoli et Prophetæ fundamenta fidei et Ecclesiæ dicantur, veluti quum Ioannes ait (Apoc. xxi. 14): 'Magnam urbem Hierosolymam muro super duodecim fundamenta exstructo septam esse, fundamentisque inscripta esse nomina duodecim Apostolorum Agni.' Sed et Paulus affirmat (Eph. ii. 20): 'Nos exædificatos esse super fundamento Apostolorum et Prophetarum.' Id vero

Τί διδάσκεται τέταρτον εἰς τοῦτο τὸ ἄρθρον τῆς πίστεως;

Quartum, quod hic docet Articulus, quid est?

Ἀπ. Τὸ ἄρθρον τοῦτο διδάσκει κάθα ὀρθόδοξον, πῶς πρέπει νὰ ὑποτάσσεται εἰς τὴν ἐκκλησίαν κατὰ τὴν διδασκαλίαν τοῦ Χριστοῦ (Ματθ. ιή. ιζʹ.) τὴν λέγουσαν· ἐὰν δὲ καὶ τῆς ἐκκλησίας παρακούσῃ, ἔστω σοι ὥσπερ ὁ ἐθνικὸς καὶ ὁ τελώνης. Καὶ πρὸς τούτοις ἡ ἐκκλησία ἔχει τὴν ἐξουσίαν τούτην, ὥστε μὲ τὰς συνόδους τὰς οἰκουμενικὰς νὰ δοκιμάζῃ τὰς Γραφάς· νὰ κρίνῃ Πατριάρχας, Παπάδας, Ἐπισκόπους, νὰ τοὺς καθυποβάλλῃ κατὰ τὰ σφάλματά των εἰς ταῖς κανονικαῖς τιμωρίαις καὶ ἐπιτίμια. Ἐπειδὴ εἶναι στήλη τῆς ἀληθείας καὶ θεμέλιος, κατὰ τὸν Ἀπόστολον (ά. Τιμ. γʹ. ιέ.) λέγοντα· ἵνα εἰδῇς, πῶς δεῖ ἐν οἱκῳ Θεοῦ ἀναστρέφεσθαι· ἥτις ἐστιν ἐκκλησία Θεοῦ ζῶντος, στύλος καὶ ἑδραίωμα τῆς ἀληθείας.

Resp. Docet unumquemque Christianum oportere ipsum morem gerere subjectumque esse ecclesiæ secundum doctrinam Christi, quæ ita habet (Matt. xviii. 17): 'Quod si neque ecclesiæ obtemperet, sit tibi velut ethnicus ac publicanus.' Ad hæc ea etiam instructa potestate est ecclesia, ut per synodos œcumenicas examinare atque approbare queat scripturas; cognoscere item ac judicare de actis Patriarcharum, Pontificum, Episcoporum, eosque pro gravitate delicti, multis pœnisque canonicis mulctare: est enim columna atque fundamentum veritatis, dicente Apostolo (1 Tim. iii. 15): 'Ut scias, quomodo versari oporteat in domo Dei; quæ est Ecclesia Dei viventis, columna et firmamentum veritatis.

Ποίαι εἶναι αἱ ἐντολαὶ τῆς ἐκκλησίας;

Quænam sunt Præcepta ecclesiæ?

Ἀπ. Αἱ ἐντολαὶ τῆς ἐκκλησίας αἱ μᾶλλον ἐξαίρετοι εἶναι ἐννέα. Τὸ πρῶτον εἶναι, νὰ προσεύχεται καθ᾿ ἕνας εἰς τὸν Θεὸν μὲ συντριβὴν καὶ κατάνυξιν τῆς καρδίας· καὶ νὰ μυεῖται μὲ ταῖς τελεταῖς τῆς ἐκκλησίας εἰς κάθα κυριακὴν καὶ εἰς ταῖς ἑορτάσιμαις ἡμέραις· ἤγουν ἀκούωνται τὸν ὄρθρον, τὴν λειτουργίαν, τὸν ἑσπερινον, καὶ διδαχήν· διατὶ λέγει (Λουκ. ιή. ά.) ἡ Γραφή· δεῖ πάντοτε προσεύχεσθαι, καὶ μὴ ἐκκακεῖν· καὶ ἀλλαχοῦ (Ἐφ. ςʹ. ιή.)· διὰ πάσης προσευχῆς καὶ δεήσεως προσευχόμενοι ἐν παντὶ καιρῷ ἐν πνεύματι· καὶ εἰς αὐτὸ τοῦτο ἀγρυπνοῦντες ἐν πάσῃ προσκαρτερήσει καὶ δεήσει περὶ πάντων τῶν ἁγίων. Καὶ ἀλλαχοῦ λέγει (ά. Θεσσ. έ. ιζʹ.) ὁ ἴδιος Παῦλος· ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε.

Resp. Præcepta Ecclesiæ summa et præcipua novem sunt. Primum est, ut Deum quisque cum contritione et compunctione cordis adoret, ut singulis diebus dominicis ac festis solemnibus ecclesiæ sacris rite operetur, hoc est, ut horas matutinas, liturgiam, vesperas, concionem diligenter audiat. Sic enim Scriptura (Luc. xviii. 1): 'Oportet semper precari et non defatigari.' Et alibi (Eph. vi. 18): 'Omni oratione et precatione orantes omni tempore in spiritu: et in hoc ipsum vigilantes cum omni assiduitate et supplicatione pro omnibus sanctis.' Rursus alibi idem ille Paulus (1 Thess. v. 17): 'Orate sine intermissione.

Ποία εἶναι ἡ δευτέρα ἐντολὴ τῆς ἐκκλησίας;

Quodnam secundum Ecclesiæ præceptum est?

Ἀπ. Ἡ δευτέρα ἐντολὴ εἶναι, νὰ φυλάττῃ ὁ Χριστιανὸς κάθα χρόνον τὰς τέσσαρας διατεταγμένας νηστείας· πρώτην, τὴν πρὸ τῆς Χριστοῦ γεννήσεως· ἡ ὁποία ἀρχίζει ἀπὸ τὰς ιέ. τοῦ Νοεμβρίου· δευτέραν τὴν μεγάλην τεσσαρακοστήν, τὴν ὁποῖαν ὁ Χριστὸς ἔκαμε· καθὼς (Ματθ. δʹ. βʹ.) λέγει ἡ Γραφή· καὶ νηστεύσας ἡμέρας τεσσαράκοντα καὶ νύκτας τεσσαράκοντα ὕστερον ἐπείνασε· τρίτην τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, τὴν ὁποῖαν ἀρχίζει

Resp. Ut homo Christianus quotannis quatuor statuta Jejunia servet. Primum proximo ante nativitatem Christi tempore, cujus initium a quinto decimo mensis Novembris die ducitur. Secundum, quod magna Quadragesima dicitur, Christo ipsi inedia actum, tradente Scriptura (Matt. iv. 2): 'Et quum jejunasset dies quadraginta noctesque totidem, tandem esuriit.' Tertium sanctorum Apostolorum est,

Ποία εἶναι ἡ τρίτη ἐντολὴ τῆς ἐκκλησίας;

Quodnam tertium Ecclesiæ præceptum est?

Ἀπ. Νὰ τιμοῦνται οἱ πνευματικοὶ μὲ τὴν πρεπουμένην εὐλάβειαν, ὡς δοῦλοι τοῦ Θεοῦ καὶ μεσῖται, ὅπου μεσιτεύουσι δἰ ἡμᾶς πρὸς τὸν Θεόν· μάλιστα ἐκεῖνοι, ὅπου ἐξομολογοῦσιν, ὡς Πατέρες πνευματικοὶ, καὶ ἀπ᾿ ἐκείνους πρέπει νὰ βουλευώμεθα περὶ τῆς σωτηρίας ἡμῶν. Διὰ τὸ πρόσταγμα τοῦτο ἡ Γραφὴ (ά. Κορ. δʹ. ά.) ὁμιλεῖ τέτοιας λογῆς· οὕτως ἡμᾶς λογιζέσθω ἄνθρωπος, ὡς ὑπηρέτας Χριστοῦ καὶ οἰκονόμους μυστηρίων Θεοῦ. Καὶ (ά. Θεσσ. έ. ιβʹ.) ἀλλαχοῦ· ἐρωτῶμεν δὲ ὑμᾶς, ἀδελφοὶ, εἰδέναι τοὺς κοπιῶντας ἐν ὑμῖν, καὶ προϊσταμένους ὑμῶν ἐν Κυρίῳ, καὶ νουθετοῦντας ὑμᾶς, καὶ ἡγεῖσθαι αὐτοὺς ὑπερεκπερισσοῦ ἐν ἀγάπῃ διὰ τὸ ἔργον αὐτῶν. Καὶ (ά. Κορ. θʹ. ιγʹ.) εἰς ἄλλον τόπον· οὐκ οἴδατε ὅτι οἱ τὰ ἱερὰ ἐργαζόμενοι

Resp. Ut homines ecclesiasticos debita colamus observantia, velut ministros Dei ac sequestres, qui pro nobis apud Deum deprecatores se præbent. Inprimisque illos, qui ut Patres spirituales coufessiones nostras excipiunt, et quos a nobis in salutis negotio consuli fas est. De quo præcepto ita loquitur Scriptura (1 Cor. iv. 1): 'Sic nos æstimet homo, ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum Dei.' Et alibi (1 Thess. v. 12): 'Rogamus vos fratres, ut agnoscatis illos qui laborant in vobis et præsunt vobis in Domino et commonefaciunt vos, ut eos summo in pretio habeatis, in caritate, propter opus ipsorum.' Et loco alio (1 Cor. ix. 13): 'Nescitis, quod qui sacris operantur,

Ποία εἶναι ἡ τετάρτη ἐντολὴ τῆς Ἐκκλησίας;

Quartum Ecclesiæ præceptum quodnam est?

Ἀπ. Νὰ ἐξομολογούμεθα τὰς ἁμαρτίας μας τέσσαρες φοραῖς τὸν χρόνον ἔμπροσθεν τοῦ ἱερέως τοῦ νομίμως καὶ ὀρθοδόξως κεχειροτονημένου· οἱ δὲ προκόπτοντες εἰς τὴν εὐσέβειαν καὶ εὐλάβειαν ἃς ἐξομολογοῦνται κάθα μῆνα· οἱ δὲ ἁπλούστεροι χρεωστοῦσι κἂν ἀπὸ μίαν φορὰν τὸν χρόνον νὰ κάμουσιν ἐξομολόγησιν τῶν ἁμαρτιῶν των, καὶ τοῦτο νὰ γίνεται εἰς τὸν καιρὸν τῆς ἁγίας τεσσαρακοστῆς. Εἰς δὲ τοὺς ἀῤῥώστους τοῦτο πρέπει, νὰ εἶναι ἡ πρώτη ἔννοια, νὰ καθαρίσουσι τὸ γοργώτερον τὴν συνείδησίν των μὲ τὴν ἐξομολόγησιν,

Resp. Ut quatuor quotannis delicta nostra sacerdoti recte atque ex ordine creato confiteamur. At qui in pietate ac religione longius progressi sunt, singulis mensibus noxas suas expiant. Simpliciores minimum semel in anno, videlicet tempore sanctæ Quadragesimæ, lustralem peccatorum suorum confessionem edere debent. Morbo oppressi id ante omnia operam dabunt, ut quam primum conscientiæ suæ maculas earum confessione cœnæque sacræ participatione eluant; prius tamen summa cum reverentia

Ποία εἶναι ἡ πέμπτη ἐντολὴ τῆς ἐκκλησίας;

Quintum Ecclesiæ præceptum quod est?

Ἀπ. Νὰ μὴ διαβάζουνται τὰ βιβλία τῶν αἱρετικῶν, μήτε νὰ ἀκούεται ἡ βλάσφημος διδασκαλία των ἀπ᾿ ἐκείνους, ὅπου δὲν εἶναι γεγυμνασμένοι εἰς τὴν ἁγίαν Γραφὴν καὶ εἰς ταῖς ἐπιστήμαις· μήτε νὰ διαλέγουνται μετ᾿ αὐτοὺς, μήτε νὰ συναναστρέφουνται· κατὰ τὸν μελῳδὸν Προφήτην τὸν (Ψαλ. ά. ά.) λέγοντα· μακάριος ἀνὴρ, ὃς οὐκ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ ἀσεβῶν, καὶ ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν οὐκ ἔστη· καὶ ἀλλαχοῦ προστάσσει ἡ Γραφὴ (Τίτ. γʹ. ί.) λέγουσα· αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ πρώτην καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ.

Resp. Ut ne legantur Hæreticorum libri, neque fando blasphema illorum audiatur doctrina ab iis, qui in divinis ac humanis literis atque disciplinis inexercitati sunt; ne sermones cum ejusmodi hominibus conferant; ne ad familiaritatem eorum sese applicent, monente Propheta cantore (Psa. i. 1): 'Beatus vir, qui non ambulat in consilio impiorum, et in via peccatorum non consistit.' Et alibi præcipit Scriptura (Tit. iii. 10): 'Hæreticum hominem post unam alteramque admonitionem devita.'

Ποία εἶναι ἡ ἕκτη ἐντολὴ τῆς ἐκκλησίας;

Sextum Ecclesiæ præceptum quodnam est?

Ἀπ. Νὰ παρακαλοῦμεν τὸν πανάγαθον Θεὸν διὰ πᾶσαν κατάστασιν τῶν ἀνθρώπων· πρῶτον μὲν διὰ τοὺς πνευματικοὺς, ἤγουν διὰ τὸν παναγιώτατον Πατριάρχην, διὰ τὸν Μητροπολίτην, καὶ Ἐπίσκοπον τῆς ἐπαρχίας καί διὰ τὸν κλῆρον ὅλον· ἔπειτα διὰ τὸν βασιλέα, διὰ τὸν ἡγεμόνα, διὰ ὅλην τὴν γερουσίαν, καὶ

Resp. Ut Deum optimum maximumque pro omni hominum ordine ac statu pie veneremur. Primum pro spiritualibus: nimirum pro sanctissimo Patriarcha, pro Metropolita et Episcopo nostræ provinciæ cleroque universo. Tum pro rege, pro præside provinciæ, pro senatu omni et rep., pro exercitu

Ποία εἶναι ἡ ἑβδόμη ἐντολὴ τῆς ἐκκλησίας;

Quodnam septimum Ecclesiæ est præceptum?

Ἀπ. Νὰ φυλάττωνται αἱ νηστείαι ἐκεῖναι καὶ δεήσεις, ὅπου θέλουσι προστάσσεσθαι ξεχωριστᾷ ἀπὸ τὸν Μητροπολίτην ἢ Ἐπίσκοπον εἰς τὴν ἐπαρχίαν του, ἀπὸ ὅλους τοὺς ἐπαρχώτας ἀπαρασαλεύτως, ὅπου ταῖς προστάσσει ἐκεῖνος διὰ κἂν μίαν ἀναγκαίαν ὑπόθεσιν, ἤγουν διὰ νὰ ἐπιστρέψῃ

Resp. Ut probe inviolateque jejunia illa supplicationesque, quæ scorsum a Metropolita aut Episcopo in diœcesi sua indicuntur, ab omnibus provinciæ incolis serventur. Scilicet quando necessaria aliqua de caussa indicuntur, sive ad expiandas justas Numinis violati iras,

Ποία εἶναι ἡ ὀγδόη ἐντολὴ τῆς ἐκκλησίας;

Quodnam octavum Ecclesiæ est præceptum?

Ἀπ. Νὰ μὴν ἀποτολμῶσιν οἱ κοσμικοὶ, νὰ πέρνουσι βιαίως τὰ καλὰ καὶ στεκούμενα τῆς ἐκκλησίας, καὶ νὰ τὰ μεταχειρίζουνται εἰς ἰδίαις τως χρείαις. Οἱ δὲ πνευματικοὶ προεστῶτες χρεωστοῦσι νὰ προμηθεύουνται ἀπὸ τὰ καλὰ τῆς ἐκκλησίας τὰ στολίσματα καὶ ὅσα ἄλλα εἶναι ἀναγκαῖα εἰς τὴν ἐκκλησίαν· ἀκόμι τὴν ζωοτροφίαν καὶ ἐνδύματα ἐκείνων, ὅπου ὑπηρετοῦσι τὴν ἐκκλησίαν· καὶ τῶν πτωχῶν, καὶ τῶν ξένων· κατὰ τὴν διδασκαλίαν τῆς Γραφῆς ὅπου (Πρᾶξ. ιά. δθʹ.) λέγει· τῶν δὲ μαθητῶν καθὼς ηὐπορεῖτο τις, ὥρισαν ἕκαστος αὐτῶν εἰς διακονίαν πέμψαι τοῖς κατοικοῦσιν ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ ἀδελφοῖς. Ὅ καὶ ἐποίησαν, ἀποστείλαντες πρὸς τοὺς πρεσβυτέρους διὰ χειρὸς Βαρνάβα καὶ Σαύλου. Ἀκόμι δὲν εἶναι δίκαιον

Resp. Ut ne profani homines bona nummosque ecclesiæ vi auferre aut ad privatas necessitates suas intervertere ausint. Ceterum ad sacrorum Antistites hæc cura pertinet, ut de bonis ecclesiæ mundum aliaque illi necessaria comparent: ut victum et vestitum iis, qui ecclesiæ ministrant, et egenis et peregrinis suppeditent, docente ita Scriptura (Act. xi. 29): 'Discipuli autem, prout cuique suppetebat, statuerunt in usum fratrum in Iudæa habitantium mittere. Quod etiam fecerunt, mittentes senioribus per Barnabam et Saulum.' Præterea minime æquum est, sive Sæculares, sive Pontifices ipsos, qui in Ecclesia aliqua sacrorum antistites sunt, nummos illius aut

Ποία εἶναι ἡ ἐννάτη ἐντολὴ τῆς εκκλησίας;

Nonum Ecclesiæ præceptum quodnam est?

Ἀπ. Νὰ νὴν γίνουνται γάμοι εἰς ταῖς ἡμέραις, ὅπου κωλύει ἡ ἐκκλησία. Ἀκόμι νὰ μὴν εἶναι παρόντες οἱ ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ εἰς τὰ ἀπηγορευμένα παιγνίδια καὶ θέατρα· μήτε νὰ ἀκολουθοῦσιν εἰς τὰ ἤθη τὰ βάρβαρα, μὰ νὰ ἐγκρατεύωνται ἀπ᾿ αὐτὰ ὅσον εἶναι δυνατόν.

Resp. Ne solemnia nuptiarum vetitis ecclesiæ diebus celebrentur. Tum ne orthodoxi Christiani in ludis prohibitis theatralibusque spectaculis intersint; nec peregrinos et barbaros consectentur mores; verum ut ab iis quantum potest sibi temperent.

Διατὶ λέγομεν πῶς πιστεύομεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν, ὅπου εἶναι κτίσμα, ὁφείλοντες εἰς μόνον τὸν Θεὸν πιστεύειν;

Verum enimvero quo pacto profitemur, nos in ecclesiam, rem creatam, credere; qui in solum Deum credere debemus?

Ἀπ. Διατὶ καλᾷ καὶ ἡ ἐκκλησία νὰ εἶναι κτίσμα, ἀπὸ ἀνθρώπους συστεμένη, ἀλλὰ ἔχει κεφαλὴν αὐτὸν τὸν Χριστὸν τὸν ἀληθινὸν Θεὸν, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὅπου τὴν διδάσκει πάνταρ καὶ κάμει τὴν ὡς λέγει (ά. Τιμ. γʹ. ιέ.) ὁ Ἀπόστολος, νύμφην ἄσπιλον καὶ ἄμωμον τοῦ Χριστοῦ, καὶ στύλον

Resp. Nempe quamquam res creata ab hominibusque conflata ecclesia est: habet illa tamen caput Christum ipsum verum Deum; habet Spiritum Sanctum, qui illam perpetuo docet et instruit, eamque efficit, teste Apostolo; sponsam immaculatam et inculpatam Christi

Ποῖον εἶναι τὸ δέκατον ἄρθρον τῆς πίστεως;

Decimus fidei Articulus quis est?

Ἀπ. Ὁμολογῶ ἔν βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.

Resp. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum.

Τι διδάσκει τὸ ἄρθρον τοῦτο τῆς τίστεως;

Quid hic fidei Articulus docet?

Ἀπ. Ἐπειδὴ ἐνθυμᾶται τοῦ βαπτίσματος, ὅπου εἶναι τὸ πρῶτον μυστήριον, μας δίδει ἀφορμὴν, νὰ θεωρήσωμεν περὶ τῶν ἑπτά μυστηρίων

Resp. Quandoquidem baptismatis mentionem facit, quod primum ecclesiæ mysterium est: locum nobis opportunum præbet disserendi,

Τί ἐστι μυστήριον;

Quid est mysterium sive sacramentum?

Ἀπ. Τὸ μυστήριον εἶναι μία τελετὴ, ἡ ὁποία ἀποκάτω ³¹¹³¹¹    Or ὑποκάτω. εἰς κάποιον εἶδος ὁρατὸν εἶναι αἰτία, καὶ φέρει εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ πιστοῦ τὴν ἀόρατον χάριν τοῦ Θεοῦ· διαταχθὲν ὑπὸ τοῦ Κυρίου ὑμῶν, δἰ οὗ ἕκαστος τῶν πιστῶν τὴν θείαν χάριν λαμβάνει.

Resp. Mysterium est sacra quædam cærimonia, quæ sub specie aliqua visibili causa est, et in animam hominis fidelis invisibilem Dei gratiam infert: institutum a Domino nostro, per quem unusquisque fidelium divinam gratiam accipit.

Πόσα πράγματα ζητοῦται εἰς τὸ μυστήριον;

Quot res ad Mysterium opus sunt?

Ἀπ. Τρία, ὕλη ἁρμόδιος, ὡς εἶναι τὸ ὕδωρ εἰς τὸ βάπτισμα· ὁ ἄρτος καὶ ὁ οἶνος εἰς τὴν εὐχαριστίαν· τὸ ἔλαιον, καὶ τὰ λοιπὰ κατὰ

Resp. Tres. Materia idonea, utpote aqua in baptismate; panis et vinum in eucharistia; oleum et cetera in suis quæque mysteriis.

Διὰ ποῖον τέλος τὰ μυστήρια διετάχθησαν;

Quem in finem instituta sunt mysteria?

Ἀπ. Πρῶτον διὰ νὰ εἶναι σημάδια τῶν ἀληθινῶν υἱῶν τοῦ Θεοῦ, ἤγουν τῆς ἔκκλησίας τῆς ὀρθοδόξου, τῆς καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς· διατὶ ὅποιος χρᾶται τὰ μυστήρια τοῦτα καθὼς πρέπει, εἶναι εἰς τὴν ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ ἀληθινὸν καὶ γνήσιον μέλος της καὶ κατὰ χάριν υἱὸς Θεοῦ. Δεύτερον, διὰ νὰ ἔχωμεν ἀσφαλὲς σημεῖον, τῆς εἰς Θεὸν ἡμῶν πίστεως, ἔστωντας καὶ νὰ εἴμεσθαν βέβαιοι μὲ τὴν πίστιν, καὶ μετὰ καλὰ ἔργα, νὰ σωθοῦμεν εἰς τὴν αἰώνιον ζωήν. Τρίτον, διὰ νὰ ἔχωμεν ἰατρικὰ ἀναμφίβολα, νὰ διώχνωμεν ταῖς ἀσθενείαις τῶν ἁμαρτιῶν μας.

Resp. Primo ut signa atque tesseræ verorum Dei filiorum sive Ecclesiæ orthodoxæ, catholicæ et apostolicæ sint. Nam quisquis, ut oportet, hisce utitur mysteriis, is verum et genuinum ecclesiæ Dei membrum est et secundum gratiam Dei filius. Secundo ut certum nostræ in Deum fiduciæ habeamus pignus. Si videlicet in fide bonisque operibus constanter perseveraverimus, tum vitæ nos ac salutis æternæ compotes omnino fore. Tertio ut explorata atque præsentanea habeamus remedia, quibus infirmitates peccatorum nostrorum depellamus.

Τί εἶναι τὸ πρῶτον μυστήριον τοῦ βαπτίσματος;

Quid est primum mysterium sive baptismatis?

Ἀπ. Τὸ βάπτισμα εἶναι μία ἔκπλυσις καὶ ἀναίρεσις τοῦ προπατορικοῦ

Resp. Baptisma est ablutio quædam et exstirpatio peccati originalis,

Τί πρέπει νὰ φυλάττεται εἰς τὸ μυστήριον τοῦτο;

Quidnam in hoc Mysterio observandum?

Ἀπ. Τὸ πρῶτον εἶναι, ὅπου τὸ βρέφος μὲ τὸν ἀνάδοχόν του (ὁ ὁποῖος πρέπει νὰ εἶναι ὀρθόδοξος) ἔχει ἀνάγκην, νὰ ἀποταγῇ ἤγουν νὰ ἀρνηθῇ τὸν διάβολον καὶ ὅλα του τὰ ἔργα καὶ τὴν λατρείαν του καὶ πᾶσαν τὴν πομπήν του. Μὰ ἂν ὁ βαπτιζόμενος

Resp. Primum necesse infantulo est, per susceptorem suum, qui orthodoxus esse debet, penitus renunciare familiaritati diaboli, illumque cum operibus suis omnibus, cum cultu pompaque omni repudiare. Quod si baptizandus

Ποῖον εἶναι τὸ δεύτερον μυστήριον εἰς τὴν ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ;

Quodnam secundum in Ecclesia Christi Mysterium est?

Ἀπ. Τὸ δεύτερον μυστήριον εἶναι τὸ μύρον τοῦ χρίσματος· τὸ ὁποῖον ἤρχισεν ἀπὸ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον, ὅπου τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐκατάβηκεν (Πρᾶξ. βʹ.) εἰς τοὺς Ἀποστόλους, σφραγίζοντας τοὺς μὲ τὴν θείαν του χάριν, διὰ νὰ κηρύττουσι σταθερῶς καὶ ἀδιαλείπτως τὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ. Καὶ τὴν βοήθειαν τούτην χρειάζονται καὶ οἱ βαπτιζόμενοι· καὶ καθὼς πάλαι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐκατάβηκεν εἰς τοὺς Ἀποστόλους ἐν εἴδει πυρὸς καὶ ἔχυσεν εἰς αὐτοὺς τὰ χαρίσματά του· τέτοιας λογῆς καὶ τῶρα, ὅταν ὁ ἱερεὺς χρίει τὸν βαπτιζόμενον μὲ τὸ ἅγιον μύρον, χύνουνται ἀπάνω εἰς αὐτὸν τὰ

Resp. Secundum Mysterium unguentum chrismatis (sive confirmationis) est. Quod ab eo tempore initium habuit (Act. ii), quo super Apostolos cœlo devectus con sedit Spiritus Sanctus, eosque divina gratia sua obsignavit, quo constanter et sine intermissione fidem Christi prædicarent. Eodem numine auxilioque iis omnino opus est, qui Christianismo initiantur. Rursus, uti tunc temporis visibili ignis specie delapsus Spiritus Sanctus charismata sua Apostolis impertivit: pariter et hodie, quando sacerdos oleo sacro recens baptizatum

Πόσα πράγματα ζητοῦνται εἰς τοῦτο τὸ μυστήριον;

Quot ad hoc Mysterium necessariæ res sunt?

Ἀπ. Πρῶτον ζητεῖται νὰ γίνεται ἀπὸ τὸν ἀνωτάτω ἐπίσκοπον τὸ μύρον τοῦτο. Δεύτερον, νὰ ἔχῃ τὴν πρεπουμένην του ὕλην, ἤγουν τὸ

Resp. Primum necesse est, ut ab summi loci ordinisque Episcopo hoc consecretur unguentum. Secundo, ut aptam congruentemque

Ποῖον εἶναι τὸ τρίτον μυστήριον;

Quodnam tertium est Mysterium?

Ἀπ. Ἡ ἁγία εὐχαριστία, ἤγουν τὸ σῶμα καὶ αἷμα τοῦ Κυρίου ἡμὼν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὑποκάτω εἰς τὴν θεωρίαν τοῦ ἄρτου καὶ τοῦ οἴνου, εἰς τὸ

Resp. Sancta Eucharistia, sive corpus et sanguis Domini nostri Iesu Christi, sub visibili specie panis et vini, in quo vere et proprie,

Τί πρέπει νὰ φυλάττεται εἰς τὸ μυστήριον τοῦτο;

Quid in hoc Mysterio observandum?

Ἀπ. Πρῶτον τοῦτο τὸ μυστήριον οὐδένας ἄλλος ἠμπορεῖ νὰ τὸ κάμῃ, εἰς ὁποῖαν χρείαν καὶ ἂν τύχῃ, παρὰ νὰ εἶναι ἱερεὺς νόμιμος. Δεύτερον πρέπει, νὰ προμηθεύῃ, νὰ εἶναι θυσιαστήριον ἐκεῖ, ὁποῦ μέλλει νὰ ἱερουργήσῃ, ἢ ἀντιμίσιον, χωρὶς τοῦ ὁποίου καθ᾿ οὐδένα τρόπον ἠμπορεῖ νὰ προσφερῃ τὴν ἀναίμακτον θυσίαν. Τρίτον πρέπει, νὰ προσέχῃ, νὰ εἶναι ἡ πρεπουμένη ὕλη, ἤγουν ἄρτος σίτινος ἔνζημος, ὅσον δυνατὸν καθαρός, καὶ οἶνος ἄμικτος ἀπὸ κάθα λογῆς ἄλλο ὑγρὸν, καὶ εἰλικρινὴς εἰς ἑαυτόν. Καὶ εἰς τὴν προσκομιδὴν ἐγχεῖται καὶ ὕδωρ πρὸς πλήρωσιν τῆς Γραφῆς (Ἰωαν. ιθʹ. λδʹ.) τῆς λεγούσης, ὅτι εἷς τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ τὴν πλευρὰν αὐτοῦ ἔνυξε, καὶ εὐθὺς ἐξῆλθεν αἷμα καὶ ὕδωρ. Τέταρτον πρέπει, νὰ ἔχῃ ὁ ἱερεὺς τοιαύτην γνώμην εἰς τὸν καιρὸν, ὁποῦ ἁγιάζει τὰ δῶρα, πῶς αὐτὴ

Resp. Primum, quod hoc Mysterium nemo homo, nisi legitime creatus sacerdos, quantacunque urgente necessitate, administrare possit. Secundo providendum sacerdoti, ut, quo loco sacrificium facturus est, altare aut tapes saltem mensalis consecratus ad manum sit, absque quo nullo modo integrum est, incruentum offere sacrificium. Tertio curabit, ut in promtu sit materia debita, sive panis ex frugibus confectus, fermentatus et quantum potest purus; et vinum haud alio humore confusum in seque purum et sincerum. Affunditur in actu ipso et aqua (calida) implendæ Scripturæ, quæ dicit (Io. xix. 34): 'quod quum unus quispiam militum hasta latus Christi hausisset: sanguis continuo et aqua profluxerit.' Quarto eo temporis

Ποῖον εἶναι τὸ τέταρτον μυστήριον;

Quodnam quartum est mysterium?

Ἀπ. Ἡ ἱερωσύνη, ἡ ὁποῖα εἶναι δύο λογιῶν, ἄλλη τνευματικὴ καὶ

Resp. Sacerdotium, quod duum est generum, alterum spirituale,

Πῶς γίνεται ἡ μυστηριώδης Ἱερωσύνη;

Quo pacto fit sacramentale sacerdotium?

Ἀπ. Ἡ ἱερωσύνη, ὁποῦ εἶναι μυστήριον,

Resp. Sacerdotium id mysterium

Τί πρέπει νὰ θεωρῆται εἰς τοῦ τὸ μυστήριον;

Quid in hoc Mysterio spectandum?

Ἀπ. Πρέπει νὰ ἐξετάζουνται τὰ πρόσωπα, ὅπου μέλλουσι νὰ ἀναβοῦσιν εἰς τὸ τοιοῦτον μυστήριον, νὰ ἔχουσι τρία πράγματα· πρῶτον καλὴν καὶ καθαρὰν συνείδησιν, ἀπέχοντες μακρὰν ἀπὸ τὰ ἁμαρτήματα ἐκεῖνα, ὅπου ἐμποδίζουσιν τὴν ἱερωσύνην. Δεύτερον, νὰ ἔχουσιν καὶ ἐπιστήμην καὶ σοφίαν, τόσον εἰς τὴν οἰκονομίαν τῶν θείων μυστηρίων, ὅσον καὶ εἰς τὴν οἰκοδομὴν τοῦ κοινοῦ λαοῦ μὲ ταῖς διδαχαῖς των. Καὶ τρίτον, νὰ ἔχουσι ὅλα των τὰ μέλη γερὰ, ὁποῦ εἶναι ἀναγκαῖα εἰ τοῦτο.

Resp. Probe examinandi explorandique sunt, quotquot ad hoc adscensuri sunt mysterium, ut tribus imprimis rebus instructi veniant. Primum bona mundaque conscientia, adeo ut procul ab iis flagitiis absint, quæ capessendo sacro ordini obstaculo sunt. Secundo scientia atque sapientia exornati sint: tam in dispensandis divinis mysteriis, quam ædificanda et instruenda per conciones suas rudi plebecula. Tertio, ut membris omnibus sanis integrisque utantur, quæ muneri exsequendo necessaria sunt.

Πρὶν τῆς ἱερωσύνης εἶναι τάχα ἄλλαις τάξεις, ὅπου δίδονται;

Aliine etiam Ordines quidam sunt, qui ante sacerdotium conferuntur?

Ἀπ. Ἡ ἱερωσύνη περικρατεῖ εἰς τὴν ἑαυτήν της ὅλους τοὺς βαθμούς· μὲ ὅλον τοῦτο πρέπει κατὰ τὴν τάξιν νὰ δίδονται· οἷον ἀναγνώστης, ψάλτης, λαμπαδάριος, ὑποδιάκονος, διάκονος, διὰ τὰ ὁποῖα πλατύτερον διαλαμβάνουσιν τὰ ἀρχιερευτικὰ εὐχελόγια, λεγόμενα τακτικά. Εἰς τὸν παρόντα τόπον φθάνει μόνον νά εἰποῦμεν πρὸς διδασκαλίαν τῆς ὀρθοδόξου ὁμολογίας, πῶς ὁ ἐπίσκοπος πρέπει νὰ φανερώνῃ, εἰς κάθα βαθμὸν ὅπου χειροτονᾷ, τὸ ἔργον ὅπου τοῦ ἐγχειρίζει, ἢ τὴν θείαν ἱερουργίαν, ἢ τὴν Εὐαγγελίου ἀνάγνωσιν, ἢ τοῦ Ἀποστόλου, ἢ νὰ φέρῃ τὰ ἱερὰ σκεύη, ἢ τὸν κόσμον τῆς ἐκκλησίας, διατὶ πᾶσα τάξις ἔχει τὸ ἴδιόν της σημάδιον, μὲ τὸ ὁποῖον καθ᾿ ἕνας διαφέρει ἀπὸ τὸν ἄλλον· καὶ πρέπει ὁ ἐπίσκοπος νὰ τὸ διερμηνεύῃ.

Resp. Sacerdotium ceteros omnes in se continet gradus, qui nihilo secius legitimo ordine couferri debent: ut Lector, Cantor, Lampadarius, Subdiaconus, de quibus latius in Euchologiis Pontificalibus, quæ Tactica nuncupantur, agitur. Satis autem in præsens est, ut ad doctrinam Orthodoxæ hujus Confessionis paucis dicamus, ad officium Episcopi pertinere, ut, in quocunque gradu quempiam constituit, clare et dilucide muneris illius rationes homini exponat, quod ipsi committit; sive divinum Liturgiæ officium sit, sive lectio evangelii, sive Apostolicarum epistolarum, sive ut sacra vasa gestet, sive ut mundum ecclesiæ servet. Est enim cuique ordini peculiare insigne suum, quo singillatim alius ab alio distinguitur, quod explanare debet Episcopus.

Ποῖον εἶναι τὸ πέμπτον μυστήριον;

Quodnam quintum et Mysterium?

Ἀπ. Τὸ πέμπτον μυστήριον εἶναι ἡ μετάνοια, ἡ ὁποῖα εἶναι ἕνας πόνος τῆς καρδίας διὰ τὰ ἁμαρτήματα, ὁποῦ ἔσφαλεν ὁ ἄνθρωπος, τὰ ὁποῖα κατηγορᾷ ἔμπροσθεν τοῦ ἱερέως μὲ γνώμην

Resp. Quintum Mysterium Pœnitentia est, quæ vera quædam penitusque infixa tristitia est, ob ea, quæ in se quisquam admisit peccata. Quæ cum firmo animi proposito

Τί πρέπει νὰ θεωροῦμεν εἰς τοῦτο τὸ μυστήριον;

Quid observandum in hoc Mysterio?

Ἀπ. Πρῶτον πρέπει νὰ προσέχωμεν, ὥστε ὁ μετανοῶν νὰ εἶναι χριστιανὸς πίστεως ὀρθοδόξου καὶ καθολικῆς· διατὶ ἡ μετάνοια χωρὶς τὴν ἀληθινὴν πίστιν δὲν εἶναι μετάνοια, οὔτε εἰς τὸν Θεὸν εὐπρόσδεκτος. Δεύτερον, νὰ ἐξετάζωμεν, ὥστε ὁ πνευματικὸς, ὁποῦ δέχεται τοὺς λογισμοὺς τῶν μετανοούντων χριστιανῶν, νὰ εἶναι ὀρθόδοξος, διατὶ ὁ αἱρετικὸς καὶ ὁ ἀποστάτης δὲν ἔχει δύναμιν τοῦ λύειν τὰς ἁμαρτίας. Τρίτον εἶναι ἀναγκαῖον νὰ ἔχῃ συντριβὴν καρδίας

Resp. Primo videndum, ut pœnitens sit Christianus, fidei orthodoxæ et catholicæ. Namque pœnitentia, quæ vera destituitur fide, non est pœnitentia nec Deo accepta. Secundo ut confessionarius, qui confessionem Christianorum resipiscentium audit et excipit, pariter orthodoxus sit. Nam hæreticus et apostata nullam solvendi piacula potestatem habet. Tertio necesse est, habere pœnitentem contritionem cordis seriumque de admissis

Ποῖα εἶναι τὰ κέρδη τούτου τοῦ μυστηρίου;

Qui fructus hujus mysterii sunt?

Ἀπ. Τὸ πρῶτον κέρδος εἶναι· διατὶ καθὼς μὲ τὴν ἁμαρτίαν χάνομεν ἀθωότητα ἐκείνην, ὁποῦ ἀποκτήσαμεν εἰς τὸ ἅγιον βάπτισμα· τέτοιας λογῆς πάλιν ἐγγίζομεν εἰς αὐτὴν διὰ τῆς μετανοίας· καὶ καθὼς μὲ τὴν ἁμαρτίαν ὑστερούμεθα τῆς θείας χάριτος· τέτοιας λογῆς διὰ τῆς μετανοίας ταύτην πάλιν ἀποκτώμεθα. Καὶ καθὼς διὰ τὴν ἁμαρτίαν ἐρχόμεθα εἰς τὴν αἰχμαλωσίαν τοῦ διαβόλου· οὕτω διὰ τῆς μετανοίας ἐλευθερούμεθα ἀπ᾿ αὐτήν.

Resp. Primum illud emolumentum est, quod, quemadmodum per peccatum jacturam facimus ejus innocentiæ, quam in sacro baptismate acquisivimus: ita rursus ad illam per pœnitentiam propius accedimus. Et ut per peccatum divina excidimus gratia: ita resipiscendo eamdem recuperamus; atque ut per peccatum in captivitatem diaboli incidimus: ita per pœnitentiam ab illa liberamur.

Ποῖον εἶναι τὸ ἕκτον μυστήριον;

Quodnam sextum est Mysterium?

Ἀπ. Ὁ τίμιος γάμος, ὁ ὁποῖος γίνεται πρῶτον μέν με τὴν εἰς ἀλλήλους συμφωνίαν τοῦ ἀνδρὸς καὶ τῆς γυναικὸς χωρίς τινος ἐμποδίσματος. Ἡ ὁποῖα συμφωνία δὲν φάνισεν διὰ ἀληθινοῦ γάμου σύββασις, παρὰ ἐκεῖνοι οἱ ἴδιοι νὰ μαρτυρήσωσιν ἀλλήλους των ἔμπροσθεν τοῦ ἱερέως τὴν ὑπόσχεσίν τως, καὶ νὰ δώσουσι χεῖρα, πῶς ὁ ἕνας θέλει φυλάξειν εἰς τὸν ἄλλον πίστιν, τιμὴν, ἀγάπην τοῦ γάμου ἐφ᾿ ὅρου ζωῆς αὐτῶν εἰς κάθα κίνδυνον, δὲν ἐξαφίνωται ὁ ἕνας τὸν ἄλλον· ὕστερον δὲ βεβαιώνεται. Καὶ εὐλογῇται ἀπὸ τὸν ἱερέα τούτη ἡ συμφωνία καὶ ὑπόσχεσίς των· καὶ γίνεται τὸ (Ἑβρ. ιγʹ. δʹ.) γεγραμμένον· τίμιος ὁ γάμος ἐν πᾶσι, καὶ ἡ κοίτη ἀμίαντος.

Resp. Honorabile Conjugium. Quod primo quidem mutuo viri feminæque in se invicem consensu, nullo interveniente legitimo impedimento, instituitur; sed ejusmodi consensus non videtur justarum nuptiarum stipulatio conventioque esse, nisi iidem illi sponsalia sua, mutua testificatione, coram sacerdote, affirment: junctisque dextris fidem dent, quod alter alteri fidem, honorem, amoremque conjugalem, ad finem usque vitæ, quocunque rerum discrimine, constanter servaturus, nec alter alterum deserturus sit. Deinde sancitur consecraturque hæc illorum consensio ac promissio per sacerdotem, fitque illud, quod scriptum est (Heb. xiii. 4): 'Honorabile in omnibus conjugium et torus impollutus.'

Ποῖοι εἶναι τοῦ μυστηρίου τούτου οἱ καρποί;

Qui fructus ex hoc Mysterio nascuntur?

Ἀπ. Πρῶτον, ὁποῦ ἄνθρωπος μὲ τὸν γάμον ἐκκλίνει ἀπὸ κάθα κίνδυνον

Resp. Primum, quod homo per nuptias a periculo scortationis ac

Ποῖον εἶναι τὸ ἕβδομον μυστήριον τῆς Ἐκκλησίας;

Quodnam septimum Ecclesiæ mysterium est?

Ἀπ. Τὸ εὐχέλαιον, τὸ ὁποῖον εἶναι διατεταγμένον ἀπὸ τὸν Χριστὸν, ἐπειδὴ ὅταν ἔπεμπε τοὺς μαθητάς (Μαρκ. ςʹ. ιγʹ.) του ἀνὰ δύο, ἤλειφον ἐλαίῳ πολλοὺς ἀῤῥώστους, καὶ ἐθεράπευον· ἔπειτα ὅλη ἡ ἐκκλησία τὸ ἔλαιον εἶχε συνήθειαν νὰ τὸ κάμουσιν· τὸ ὁποῖον φαίνεται ἀπὸ τὴν ἐπιστολὴν τοῦ ἁγίου Ἰακώβου (κεφ. έ. ιδʹ.) λέγοντος· ἀσθενεῖ τις ἐν ὑμῖν, προσκαλεσάσθω τοὺς πρεσβυτέρους

Resp. Oleum consecratum, quod a Christo ipso institutum est. Quando enim discipulos suos, binos et binos, misit (Marc. vi. 13); 'illi oleo ægrotos multos ungebant ac sanabant.' Quod postmodum universa Ecclesia in sollemnem consuetudinem recepit, ut apparet ex epistola S. Iacobi (cap. v. 14), ubi ait: 'Si quis vestrum ægrotat, advocet Presbyteros Ecclesiæ, et

Τί πρέπει νὰ βλέπωμεν εἰς τὸ μυστήριον τοῦτο;

Quid observandum nobis in hoc Mysterio?

Ἀπ. Πρῶτον πρέπει νὰ προσέχωμεν, νὰ γίνεται τὸ μυστήριον τοῦτο ἀπὸ ἱερεῖς μὲ τὰ ἀκόλουθα τοῦ μυστηρίου, καὶ ὄχι ἀπό τινα ἄλλον. Δεύτερον, νὰ εἶναι τὸ ἔλαιον καθαρὸν χωρίς τινος ἀπτύματος, καὶ νὰ εἶναι ὁ ἀσθενὴς ὀρθόδοξος καὶ καθολικῆς πίστεως, νὰ εἶναι ἐξομολογούμενος τὰ ἁμαρτήματά του ἔμπροσθεν εἰς τὸν ἱερέα τὸν πνευματικόν του. Καὶ τρίτον, εἰς τὸν καιρὸν τοῦ χρίσματος νὰ διαβάζεται ἡ εὐχὴ ἐκείνη, εἰς τὴν ὁποῖαν ἑρμηνεύεται τοῦ μυστηρίου τούτου ἡ δύναμις.

Resp. Primum ut hoc Mysterium cum omni consequentia sua per sacerdotes non vero per alium ullum ministretur. Secundo ut oleum purum inconditumque sit, atque ut ægrotus tum orthodoxus fideique Catholicæ addictus sit, tum ut paullo antea patri suo spirituali, quidquid deliquerat, confessus fuerit. Tertio ut interea, dum unctio peragitur, recitetur illa oratio, qua Mysterii hujus vis et efficacia exponitur.

Ποῖοι εἶναι οἱ καρποὶ τοῦ μυστηρίου τούτου;

Quinam hujus Mysterii fructus sunt?

Ἀπ. Τὰ διάφορα καὶ καρποὺς, ὁποῦ γεννοῦνται ἀπὸ τὸ μυστήριον τοῦτο, ὁ Ἀπόστολος Ἰάκωβος τοὺς ἑρμηνεύει, λέγωντας ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ἢ σωτηρίαν ψυχῆς, ἔπειτα ὑγείαν τοῦ σώματος. Καλᾷ καὶ πάντοτε ἡ θεραπεία τοῦ σώματος νὰ μὴν γίνεται, ἀλλ᾿ ἡ ἄφεσις τῶν ἁμαρτιῶν τῆς

Resp. Emolumenta ac fructus Mysterii hujus enarrat Apostolus Iacobus (loco modo apposito), nimirum criminum admissorum gratiam sive salutem animæ atque sanitatem etiam corporis. Quæ, utut non semper obtineatur, certe remissio peccatorum

Ποῖον εἶναι τὸ ἐνδέκατον ἄρθρον τῆς πίστεως;

Undecimus fidei Articulus quis est?

Ἀπ. Προσδοκῶ ἀνάστασιν νεκρῶν.

Resp. Exspecto resurrectionem mortuorum.

Τί διδάσκει τοῦτο τὸ ἄρθρον τῆς πίστεως;

Quid hic fidei Articulus docet?

Ἀπ. Διδάσκει τὴν ἀδιάψευστον ἀνάστασιν τῶν ἀνθρωπίνων σωμάτων, τόσον τῶν ἀγαθῶν ὃς ἂν καὶ τῶν κακῶν, ὁποῦ μέλλει νὰ γένῃ μὲ τὸν θάνατον· κατὰ τὸν λόγον τοῦ Κυρίου, ὁποῦ (Ἰωαν. έ, κή.) λέγει· ὅτι πάντες οἱ ἐν τοῖς μνημείοις ἀκούσονται τῆς φωνῆς τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ ἐκπορεύσονται, οἱ τὰ ἀγαθὰ ποιήσαντες εἰς ἀνάστασιν ζωῆς, οἱ δὲ τὰ φαῦλα πράξαντες εἰς ἀνάστασιν κρίσεως. Τὰ δὲ σώματα θέλουσιν εἶναι τὰ αὐτὰ, μετὰ ὁποῖα ἔζησαν εἰς τὸν κόσμον τοῦτον, καθὼς (Ἰὼβ. ιθʹ. κέ.) λέγει ὁ Ἰώβ· οἶδα γὰρ, ὅτι ἀένναός ἐστιν ὁ ἐκλύειν μὲ μέλλων ἐπὶ γῆς· ἀναστήσεται τὸ δέρμα μου τὸ ἀναντλοῦν ταῦτα· παρὰ γὰρ Κύριον ταῦτά μοι συνετελέσθη· ἃ ἐγὼ ἑμαυτῷ συνεπίσταμαι· ἃ ὁ ὀφθαλμός μου ἐώρακε, καὶ οὐκ ἄλλος, πάντα δὲ μοι συντετέλεσται ἐν κόλπῳ. Πλὴν τὸ σῶμα τοῦτο, ὁποῦ λέγομεν ὅτι θέλει εἶναι τὸ αὐτὸ, τότε θέλει εἶναι ἄφθαρτον

Resp. Docet certam minimeque commentitiam corporum humanorum resuscitationem, proborum pariter atque improborum, a morte obita futuram; secundum verbum Domini, qui ait (Ioh. v. 28): 'Omnes, qui in monumentis suis sunt, audient vocem filii Dei et egredientur, qui bona egerunt, in resurrectionem vitæ; qui mala, in resurrectionem judicii.' Eadem autem omnino corpora erunt, quibuscum in hoc mundo vixerant, dicente Iobo (xix. 25): 'Scio ego, æternum esse, — qui me exsoluturus est, super terram. Resurget cutis mea, quæ hæc exantlat. Namque a Domino hæc mihi confecta sunt, quorum ego mihi conscius sum, quæ oculus meus vidit, et non alius. Omnia vero mihi in sinu confecta sunt.' Verum corpus hoc, quod idem numero futurum diximus, resuscitatum incorruptibile erit atque immortale,

Τί διδάσκει τὸ δεύτερον τοῦτο τὸ ἄρθρον τῆς πίστεως;

Quid secundo loco hic docet Articulus?

Ἀπ. Διδάσκει κάθα Χριστιανὸν νὰ ἐνθυμᾶται πάντοτε τέσσαρα πράγματα· τὸν θάνατον τὴν τελευταίαν κρίσιν, τὴν κόλασιν τοῦ ᾅδου, καὶ τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν τὴν αἰώνιον.

Resp. Docet, Christianum quemvis semper in animo habere hæc quattuor: mortem, extremum judicium, cruciatus inferorum, regnum denique cœlorum sempiternum.

Τί κέρδος ἔχει ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὴν ἐνθύμησιν τῶν τεσσάρων τούτων πραγμάτων;

Quidnam commodi nanciscetur homo ex quattuor rerum istarum recordatione?

Ἀπ. Διατὶ γεννᾶται εἰς αὐτὸν εὐσέβεια, φύλαξις ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν, φόβος πρὸς τὸν Θεὸν, φόβος τῆς

Resp. Nimirum quod animo illius inseritur pietas et fuga peccati et timor Dei et geennæ infernæ formido

Ποῖον εἶναι τὸ δωδέκατον ἄρθρον τῆς πίστεως;

Duodecimus fidei Articulus quis est?

Ἀπ. Καὶ ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος.

Resp. Et vitam venturi seculi.

Τί διδάσκει ἡ ἁγία ἐκκλησία εἰς τοῦτπ τὸ ἄρθρον τῆς πίστεως;

Quid in hoc fidei Articulo sancta docet Ecclesia?

Ἀπ. Πῶς εἰς τὸν μέλλοντα αἰῶνα θέλει ἔλθῃ ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ εἰς τοὺς ἐκλεκτούς του καὶ ἡ αἰώνιος ζωὴ μὲ χαραῖς καὶ εὐφροσύναις πνευματικαῖς, ὁποῦ ποτὲ δὲν θέλουσιν ἔχειν τέλος, καθὼς ἡ Γραφὴ (ά. Κορ. βʹ. θʹ.) μαρτυρᾷ λέγουσα· ἃ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε καὶ οὖς οὐκ ἤκουσε καὶ ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη, ἃ ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν. Ὡσαύτως καὶ εἰς ἄλλον τόπον (Ῥωμ. ιδʹ. ιζʹ.) λέγει· οὐ γὰρ ἐστιν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρῶσις καὶ πόσις,

Resp. Quod in seculo futuro ventura est Dei gratia et beneficentia super electos suos, et æterna vita gaudiis ac lætitiis spiritualibus nullum unquam finem habituris cumulatissima, teste Scriptura (1 Cor. ii. 9): 'Quæ oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis adscenderunt, quæ paravit Deus iis, qui ipsum diligunt.' Eodem et alibi modo (Rom. xiv. 17): 'Non enim est regnum Dei esca et potus; sed

Ἡ ψυχὴ μόνη τάχα, ἢ καὶ τὸ σῶμα θέλουσιν ἀπολαύσειν μαζὶ τὴν αἰώνιον εὐφροσύνην;

Solane fortasse an anima an vero etiam corpus simul æternis fruentur gaudiis?

Ἀπ. Καθὼς ἡ ψυχὴ μὲ τὸ κορμίον μαζὶ τὰ ἀγαθὰ ἐνεργοῦσιν διὰ τὸν αἰώνιον μισθὸν· τέτοιας λογῆς καὶ ἡ ψυχὴ μὲ τὸ κορμίον μαζὶ θέλουσιν ἔχειν τὴν εὐφροσύνην καὶ τὴν ἀγαλλίασιν. Μὰ ὄχι διαιρετῶς· διατὶ δὲν θέλει εἶναι ἄλλη ἡ χαρὰ τῆς ψυχῆς καὶ ἄλλη τοῦ σώματος, ἐπειδὴ τὸ σῶμα θέλει γένει δεδοξασμένον καὶ ὁ ἄνθρωπος εἶναι σύνθετος ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος δεδοξασμένου. Τότε θέλει εἶναι ὅμοιος μὲ τοὺς ἀγγέλους κατὰ τὴν Γραφὴν (Ματθ. κβʹ. λʹ.) τὴν λέγουσαν· ἐν γὰρ τῇ ἀμαστάσει οὔτε γαμοῦσιν οὔτε ἐκγαμίζονται, ἀλλ᾿ ὡς ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ ἐν οὐρανῷ εἰσίν. Τὸ σῶμα θέλει εἶναι δεδοξασμένον, ἀθάνατον, ἄφθαρτον ἀνενδεές βρώσεως καὶ πόσεως, ὅμοιον πνεύματι κατὰ τὴν Γραφὴν (ά. Κορ. ιέ, ωβʹ.) τὴν λέγουσαν· οἱ νεκροὶ ἐγερθήσονται ἄφθαρτοι, καὶ ἡμεῖς ἀλλαγησόμεθα· δεῖ γὰρ τὸ φθαρτὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀφθαρσίαν, καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀθανασίαν. Ἡ δὲ χαρὰ καὶ ἡ ἀγαλλίασις δὲν θέλει εἶναι ἄλλη παρὰ ἡ θεωρία τῆς μακαρίας Τριάδος καὶ ὁ πνευματικὸς χορὸς

Resp. Quemadmodum anima et corpus sociata opera spe æternæ mercedis bonum efficiunt: ita etiam lætitiam exsultationemque eamdem, communem, non autem separatam et divisam habebunt. Non enim alia animæ lætitia alia corporis erit; siquidem corpus gloria coruscabit; totus vero homo ex anima et corpore glorioso compositus erit. Atque tunc Angelis ipsis similis et æqualis fiet, secundum Scripturam, quæ dicit (Matt. xxii. 30): 'Nam in resurrectione nec ducunt uxores nec ducuntur, sed sunt ut Angeli Dei in cœlo.' Corpus gloriosum erit, immortale, incorruptibile, non cibi, non potus indigum, simile spiritui, dicente ita Scriptura (1 Cor. xv. 52): 'Mortui resurgent incorruptibiles, et nos immutabimur. Oportet enim corruptibile hocce induere incorruptibilitatem et mortale hocce induere immortalitatem.' Ceterum lætitia ista exsultatioque non alia erit, quam contemplatio beatissimæ Trinitatis et chorus spiritualis junctim cum Angelis agitandus, dicente