apud Hebraeos versu compositi sunt, tres alias editiones additas habent quam 'quintam' et 'sextam' et 'septimam' translationem vocant, auctoritatem sine nominibus interpretum consecutas.: 1
dicitur; aliam Septuaginta interpretum quae in : 1
(aqua) plurima suppetit, et quidem a primordio . . . terra autem erat invisibilis et incomposita . . . solus liquor dignum vectaculum Deo subiciebat.: 1
(id est communem) appellant atque vulgatam . . ., aliam LXX.: 1
3. Regum i—iv, Paralipomenon i, ii, Tobiae, Esther, Iudith, Esdrae, Machabaeorum libri duo: 1
4. Prophetae: Psalmorum liber i, Salomonis libri iii (Proverbiorum, Ecclesiastes, Cantica Canticorum), Sapienta, Ecclesiasticus, libri xvi Prophetarum: 1
Ad perpetuam rei memoriam. Cupientes, quantum in nobis est, commissi nobis gregis salute quacunque ratione ac via prospicere, ad pastoralem nostram curam pertinere vehementer arbitramur Sacrae Scripturae libros, quibus salutaris doctrina continetur, ab omnibus maculis expurgatos integros purosque pervulgari. Id nos in inferiori gradu constituti, quantum potuimus, studio et diligentia nostra praestitimus, et in hac altissima specula a Deo collocati assidue mentis nostrae oculis spectare non desistimus. Cum itaque superioribus annis piae recordationis Gregorius Papa XIII. praedecessor noster, nobis suggerentibus, Graecum Vetus Testamentum iuxta Septuaginta Interpretum editionem, qua ipsi etiam Apostoli nonnunquam usi fuerunt, ad emendatissimorum codicum fidem expoliendum mandaverit; eius rei cura dilecto filio nostro Antonio Sanctae Romanae Ecclesiae Presbytero Cardinali Carafae, et ad id per eum delectis eruditis aliquot viris demandata, et iam expolitio huiusmodi, permultis exemplaribus ex diversis Italiae bibliothecis et praecipue ex nostra Vaticana diligenter collatis matureque examinatis, absoluta sit: Volumus et sancimus ad Dei gloriam et Ecclesiae utilitatem, ut Vetus Graecum Testamentum iuxta Septuaginta ita recognitum et expolitum ab omnibus recipiatur ac retineatur, quo potissimum ad Latinae vulgatae editionis et veterum Sanctorum Patrum intelligentiam utantur. Prohibentes ne quis de hac nova Graeca editione audeat in posterum vel addendo vel demendo quicquam immutare. Si quis autem aliter fecerit quam hac nostra sanctione comprehensum est, noverit se in Dei Omnipotentis beatorumque Apostolorum Petri et Pauli indignationem incursurum.: 1
Adeo Septuaginta Interpretum editio magni nominis apud omnes fuit; nimirum quae instinctu quodam divinitatis elaborata bono generis humani prodierit in lucem. Sed haec etiam ipsa, quod in hexaplis ita primum ab Origene collocata fuerit ut eius e regione aliae editiones quo inter se comparari commodius possent ad legendum propositae essent, deinde vero varietates tantum ex iis ad illam sub obelis et asteriscis notari essent coeptae, factum est ut vetustate notis obliteratis insincera nimis et valde sui dissimilis ad nos pervenerit: quippe quae insertis ubique aliorum interpretationibus, aliquibus autem locis duldici atque etiam triplici eiusdem sententiae interpretatione intrusa, male praeterea a librariis accepta, suum ob id nitorem integritatemque amiserit. Hinc illae lectionum penitus inter se dissidentes varietates et, quod doctissimorum hominum ingenia mentesque diu torsit, ipsae exemplarium non solum inter se sed a veteribus etiam scriptoribus dissensiones. Quod malum primo a multis ignoratum, ab aliis postea neglectum, quotidie longius serpens, principem librum, et a quo tota lex divina et Christiana pendent instituta, non levibus maculis inquinavit. Quo nomine dici non potest quantum omnes boni debeant Sixto V. Pont. Max. Is enim quod in sacris litteris, unde sanctissimam hausit doctrinam, aetatem fere totam contriverit, quodque in hoc libro cum veterum scriptis conferendo singularem quandam diligentiam adhibuerit, vidit primus qua ratione huic malo medendum esset; nec vidit solum, sed auctoritate etiam sua effecit ut summus Pontifex Gregorius XIII. Graeca Septuaginta Interpretum Biblia, adhibita diligenti castigatione, in pristinum splendorem restituenda curaret. Quam rem exequendam cum ille demandasset Antonio Carafae Cardinali, viro veteris sanctitatis et omnium honestarum artium cultori, nulla is interposita mora delectum habuit doctissimorum hominum qui domi suae statis diebus exemplaria manuscripta, quae permulta undique conquisierat, conferrent et ex iis optimas quasque lectiones elicerent; quibus deinde cum codice Vaticanae biliothecae saepe ac diligenter comparatis intellectum est, eum codicem omnium qui extant longe optimum esse, ac operae pretium fore si ad eius fidem nova haec editio pararetur.: 1
Annus agitur iam fere octavus ex quo Sanctitas vestra pro singulari suo de sacris litteris benemerendi studio auctor fuit beatae memoriae Gregorio XIII. Pont. Max. ut sacrosancta Septuaginta : 1
Anonymi Geographia, Philosophia anonym., Palladius de rebus et moribus Indicis, Aristeas. Ex codicibus Ioannis Angeli Ducis ab Altaemps: 1
Atque haec ratio in notationibus quoque servata est, in quibus cum multa sint ex commentariis Graecis petita quae in codicibus manuscriptis partim mutilata partim varie scripta aliquibus locis circumferuntur, ea non aliter atque in archetypis exemplaribus reperiuntur descripta sunt, quo uniuscuiusque arbitratu adiuvantibus libris restitui possint. Nec vero illud omittendum, quod item pertinet ad notationes; non omnia : 1
Biblia sacra Polyglotta complectentia V.T. Hebraico Graeco et Latino idiomate, N.T. Graecum et Latinum, et vocabularium Hebraicum et Chaldaicum V.T. cum grammatica Hebraica necnon Dictionario Graeco. Studio opera et impensis Cardinalis Fr. Ximenes de Cisneros. Industria Arnoldi Gulielmi de Brocario artis impressorie magistri. Compluti, 1514[—15, —17].: 1
Cain quum accepisset consilium a Deo uti quiesceret in eo quod non recte divisisset eam quae erga fratrem erat communicationem . . . non solum non acquievit, sed adiecit peccatum super peccatum: 1
Interpretum Biblia, quibus Ecclesia tum Graeca tum Latina iam inde ab Apostolorum temporibus usa est, ad fidem probatissimorum codicum emendarentur. Quod enim Sanctitas V. pro accurata sua in perlegendis divinis scripturis diligentia animadvertisset, infinitos pene locos ex its non eodem modo ab antiquis sacris scriptoribus afferri quo in vulgatis Bibliorum Graecis editionibus ctrcumferrentur, existimassetque non aliunde eam lectionum varietatem quam a multiplici eaque confusa veterum interpretatione fluxisse; rectissime censuit ad optimae notae exemplaria provocandum esse, ex quibus, quoad fieri posset, ea quae vera et sincera esset Septuaginta Interpretum scriptura eliceretur. Ex quo fit ut vestram non solum pietatem sed etiam sapientiam magnopere admirer; cum videam S. V. de Graecis Bibliis expoliendis idem multos post annos in mentem venisse quod sanctos illos Patres Tridenti congregatos auctoritate ac reverentia ductos verae ac purae Septuaginta interpretationis olim cogitasse cognovi ex actis eius Concilii nondum pervulgatis. Huius autem expolitionis constituendae munus cum mihi demandatum esset a Gregorio XIII., cuius cogitationes eo maxime spectabant ut Christiana Religio quam latissime propagaretur, operam dedi ut in celebrioribus Italiae bibliothecis optima quaeque exemplaria perquirerentur atque ex iis lectionum varietates descriptae ad me mitterentur: 1
Maccabaeorum libri absunt ab hoc exemplari, atque item liber Genesis fere totus; nam longo aevo consumptis membranis mutilatus est ab initio libri usque ad caput XLVII. et liber item Psalmorum, qui a Psalmo CV. usque ad CXXXVIII. nimia vetustate mancus est. Sed haec ex aliorum codicum collatione emendata sunt.: 1
Non desunt quidem qui existiment Origenem priorem viam iniisse: videlicet, ut distinctiones praedictas non in editionem hexaplarem introduceret, sed in aliam seorsim adornatam, qualem hodieque exhibent codex Graecus Sarravianus, et versio P. Telensis Syrohexaplaris. Sed, ut Hieronymi declarationem taceamus, in scholiis Graecis innumera exstant loca, quae contrarium aperte probant; nempe ed.: 1
Non me fugit servari in Bibliotheca Regia Parisina, aliisque quibusdam, exemplaria istius MSS. Sed de tali opusculo, quod tanquam foetum supposititium penitus rejicio, Amicos solicitare, et in Partes longinquas mittere, vix operae pretium existimavi. Eas curas relinquo illis, quibus tanti esse res videbitur.: 1
Ordo autem librorum in Vaticano exemplari cum idem fere sit cum eo qui apud Graecos circumfertur, a vulgatis tamen editionibus variat in hoc quod primo habet duodecim Prophetas et hos ipsos aliter dispositos; deinde reliquos quattuor, quemadmodum vulgo editi sunt. Atque hunc ordinem verum esse intelligimus ex eo quod illum agnoscunt et probant veteres Ecclesiastici scriptores. Et cum toto exemplari nulla capitum divisio sit, (nam in nova editione consultum est legentium commoditati) in libro tamen quattuor Prophetarum distinctio quaedam apparet subobscura, illi paene similts quam describit sanctus Dorotheus martyr, qui vixit sub Magno Constantino.: 1
Quae si doctis viris et pie sentientibus, ut aequum est, probabuntur, reliquum erit ut Sixto V. Pont. Max. huius boni auctori gratias agant, et ab omnipotenti Deo publicis votis poscant, : 1
Qui sunt in sacrosanctis scripturis accuratius versati, fatentur omnes Graecam Septuaginta Interpretum editionem longe aliis omnibus quibus Graeci usi sunt et antiquiorem esse et probatiorem. Constat enim eos Interpretes, natione quidem Iudaeos, doctos vero Graece, trecentis uno plus annis ante Christi adventum, cum in Aegypto regnaret Ptolemaeus Philadelphus, Spiritu sancto plenos sacra Biblia interpretatos esse, eamque interpretationem a primis Ecclesiae nascentis temporibus tum publice in Ecclesiis ad legendum propositam fuisse, tum privatim receptam et explanatam ab Ecclesiasticis scriptoribus qui vixerunt ante B. Hieronymum, Latinae vulgatae editionis auctorem. Nam Aquila quidem Sinopensis, qui secundus post Septuaginta eosdem libros ex Hebraeo in Graecum convertit et multo post tempore sub Hadriano principe floruit, et eius interpretatio, (quod ea quae de Christo in scripturis praedicta fuerant, ut a Iudaeis gratiam iniret aliter quam Septuaginta vertendo, subdola obscuritate involverit) iamdiu est cum a recte sentientibus, licet in hexaplis haberetur, aliquibus locis non est probata. Hunc vero qui subsequuti sunt, Symmachus et Theodotio, alter Samaritanus sub L. Vero, alter Ephesius sub Imp. Commodo, uterque (quamvis et ipsi in hexaplis circumferrentur) parum fidus interpres habitus est: Symmachus, quod Samaritanis offensus, ut placeret Iudaeis, non unum sanctae scripturae locum perturbato sensu corruperit; Theodotio, quod Marcionis haeretici sectator nonnullis locis perverterit potius quam converterit sacros libros. Fuerunt praeter has apud Graecos aliae duae editiones incertae auctoritatis: altera Antonio Caracalla Imp. apud Hierichuntem, altera apud Nicopolim sub Alexandro Severo in doliis repertae. quae quod in octaplis inter Graecas editiones quintum et sextum locum obtinerent, quintae et sextae editionis nomen retinuerunt. Sed nec hae satis fidae interpretationes habitae sunt. His additur alia quaedam editio sancti Luciani martyris, qui vixit sub Diocletiano et Maximiano Impp., valde illa quidem probata, sed quae cum Septuaginta Interpretibus comparari nullo modo possit, vel ipsis etiam Graecis scriptoribus testantibus et Niceta confirmante his plane verbis in commentario Psalmorum: : 1
Quibus sane doctorum hominum quos ad id delegeram industria et iudicio clarae memoriae Gulielmi Cardinalis Sirleti (quem propter excellentem doctrinam et multiplicem linguarum peritiam in locis obscurioribus mihi consulendum proposueram) persaepe examinatis et cum vestro Vaticanae bibliothecae (cui me benignitas vestra nuper praefecit) exemplari diligenter collatis; intelleximus cum ex ipsa collatione tum a sacrorum veterum scriptorum consensione, Vaticanum codicem non solum vetustate verum etiam bonitate caeteris anteire; quodque caput est, ad ipsam quam quaerebamus Septuaginta interpretationem, si non toto libro, maiori certe ex parte, quam proxime accedere. Quod mihi cum multis aliis argumentis constaret, vel ipso etiam libri titulo, qui est: 1
Quibusdam autem visum est additis Tobia et Judith xxiv libros secundum numerum Graecarum literarum connumerare.: 1
Quod mihi videtur iuxta Hebraicum de praesenti sumptum capitulo.: 1
Quod si aliqua videbuntur in hac editione, ut ait B. Hieronymus, vel lacerata vel inversa, quod ea sub obelis et asteriscis ab Origene suppleta et distincta non sint; vel obscura et perturbata, quod cum Latina vulgata non consentiant, et in aliquibus aliis editionibus apertius et expressius habeantur; eris lector admonendus, non eo spectasse huius expolitionis industriam ut haec editio ex permixtis eorum qui supra nominati sunt interpretationibus (instar eius quam scribit B. Hieronymus a Graecis κοινήν: 1
Sed emendationis consilio iam explicato, ipso quoque ratio quae in emendando adhibita est nunc erit apertenda, in primisque Vaticanus liber describendus, ad cuius praescriptum haec editio expolita est. Codex is, quantum ex forma characterum coniici potest, cum sit maioribus litteris quas vere antiquas vocant exaratus, ante millesimum ducentesimum annum, hoc est ante tempora B. Hieronymi et non infra, scriptus videtur. Ex : 1
Septuaginta et Theodotio . . . in plurimis locis concordant: 1
Septuaginta | interpretum | tomus I | continens Octateuchum | quem | ex antiquissimo codice Alexandrino | accurate descriptum | et ope aliorum exemplarium, ac priscorum scriptorum | praesertim vero Hexaplaris editionis Origenianae | emendatum atque suppletum | additis saepe asteriscorum et obelorum signis | summa cura edidit | Joannes Ernestus Grabe S.T.P. | Oxonii, a theatro Sheldoniano | . . . MDCCVII.: 1
Sum de bibliotheca, quam Heidelberga capta spolium fecit et P. M. Gregorio XV trophaeum misit Maximilianus utriusque Bavariae Dux etc. S. R. I. Archidapifer et Princeps Elector, anno Christi MDCXXIII.: 1
ad cuius normam . . . universae quae extant versiones . . . exigendae et, sicubi deflectunt, revocandae sunt. Eorum proinde sententiam probare neutiquam possumus, qui lectionem quam Hebraicus codex exhibet hu: 1
age nunc, si legisti penes prophetam in psalmis: Deus regnavit a ligno: 1
aliam esse editionem quam Origenes et Caesariensis Eusebius omnesque Graeciae tractatores: 1
alii libri sunt qui non canonici sed ecclesiastici a maioribus appellati sunt, id est, Sapientia quae dicitur Salomonis, et alia Sapientia quae dicitur filii Sirach, qui liber apud Latinos hoc ipso generali vocabulo Ecclesiasticus: 1
alii libri sunt qui non canonici sed ecclesiastici a maioribus appellati sunt.: 1
aliud est enim vatem, aliud est esse interpretem: 1
conlatis codicibus versionibusque eam praebentibus et patrum ea utentibus excussis efficiendum erit ut etiam in minutioribus adcurate edita dici merito possit: 1
cui [sc. libro Iob], si ea quae sub asteriscis addita sunt subtraxeris, pars maxima voluminis detruncabitur, et hoc duntaxat apud Graecos. ceterum apud Latinos . . . septingenti ferme aut octingenti versus desunt.: 1
cum vetustum Origenis hexaplum psalterium revolverem, quod ipsius manu: 1
curavi de consilio et sententia eorum quos supra nominavi, huius libri editionem ad Vaticanum exemplar emendandam; vel potius exemplar ipsum, quod eius valde probaretur auctoritas, de verbo ad verbum repraesentandum, accurate prius sicubi opus fuit recognitum et notationibus etiam auctum. Factum est autem providentia sane divina, ut quod Sanctitate vestra suadente sui Cardinalatus tempore inchoatum est, id variis de causis aliquoties intermissum per ipsa fere initia Pontificatus sui : 1
editionem Veteris Testamenti Graeci . . . collatis integris codicum familiis esse curandam, nam familiis non accedere auctoritatem e codicibus, sed codicibus e familiis: 1
ego multis vetustissimis exemplaribus collatis biblia (ut vulgo appellant) graece cuncta descripsi.: 1
ego stridebo subter vos, sicut stridet plaustrum: 1
ergo si Christus personae paternae spiritus est, merito spiritus cuius persona erat (id est Patris) cum faciem suam ex unitate scilicet pronuntiavit.: 1
esse Aristeae, qui ex Ptolemaei ephemeridibus se hausisse testatur.: 1
et Christus spiritus dicitur quia Ieremias dixit: 1
et audient eas quae sunt a Daniele propheta voces: 1
et tu, Be[thleem,] domus [habita]tioni[sBurkitt (O. L. and Itala: 1
et tu, Bethleem, domus illius Ephratha, num exigua es ut constituaris in milibus Iuda? ex to mihi procedet ut sit princeps apud Israel, et processiones eius a principio, a diebus saeculi.>: 1
exigitis ut librum Chaldaeo sermone conscriptum ad latinum stylum tradam . . . feci satis desiderio vestro . . . et quia vicina est Chaldaeorum lingua sermoni Hebraico, utriusque linguae peritissimum loquacem reperiens unius diei laborem arripui, et quidquid ille mihi Hebraicis verbis expressit, hoc ego : 1
fuerint, ut tandem aliquando pateat quam incerta in hoc literarum genere omnia sint, et quam multa nulla alia re nisi coniectura nitantur sciolorum, superstitiosorum, desperantium.: 1
fuerit absolutum; scilicet ut hoc praeclarum opus, vestro Sanctissimo nomini dicatum, quasi monumentum quoddam perpetuum esset futurum apud omnes bonos et vestrae erga Rempublicam Christianam voluntatis et meae erga Sanctitatem vestram observantiae.: 1
hexaplarem non diversam fuisse ab ea quam in exemplaribus modo memoratis hodie manu terimus.: 1
hi qui me invidere putant utilibus laboribus tuis.: 1
hic hiemis eorum maximus fluctus est, haec tortuosa turbinis gravis unda est, quae excepta a nobis et securo navigio infracta, usque ad ipsum nos tutissimum portum optati litoris prosequetur: 1
hic psalmus sibi proprie scriptus est David, extra numerum, cum pugnavit cum Golia[th].: 1
his xliv libris Testamenti Veteris terminatur auctoritas: 1
hoc unum affirmare possum quod multum a veritate discordet et recto iudicio repudiata sit.: 1
iamdudum cum voluminibus Hebraeorum editionem Aquilae confero, ne quid forsitan propter odium Christi synagoga mutaverit, et—ut amicae menti fatear—quae ad nostram fidem pertineant roborandam plura reperio": 1
id est communem appellant, atque vulgatam, et a plerisque nunc : 1
id est de morte, de funere, uti credas de ignibus quoque substantiam corporis exigi posse: 1
ideo autem desidero interpretationem tuam de LXX.: 1
impleta sunt quae concinit | David fideli carmine | dicendo nationibus | Regnavit a ligno Deus: 1
in ipsis autem interpretationibus Itala ceteris praeferatur.: 1
in its repraesentata esse quae aut ad confirmandas lectiones Vaticanas e scriptoribus vulgatis, aut ad explenda quae in Septuaginta non habentur, ex aliorum editionibus afferri potuissent, quod in communibus libris cum legantur, inde sibi unusquisque nullo negotio ea parare possit. Quae vero in libris manuscriptis reperta, vel ad indicandas antiquarum tum lectionum tum interpretationum varietates (sub scholii illas nomine, quod ipsarum incerta esset auctoritas, nonnunquam relatas) vel ad stabiliendam scripturam Vaticanam et eius obscuriores locos illustrandos pertinere visa sunt, ea certe non sunt praetermissa.: 1
intellegendum quotiens qui titulos habent in fine: 1
interpretatione etiam in Latinam linguam interpretatum est quod ecclesiae Latinae tenent. : 1
invenimus illum directo et Deum et hominem expositum, ipso hoc psalmo suggerente quoniam Deus homo natus est in illa, aedificavit eam voluntate Patris: 1
licet non ordo lectionum quae recitantur de illis dicere magis exigat quae lector explicuit, tamen quoniam nonnulli fratrum deposcunt ea potius quae de prophetia Balaam scripta sunt ad sermonem disputationis adduci, non ita ordini lectionum satisfacere aequum credidi ut desideriis auditorum.: 1
mediam autem inter has Latinam B. Hieronymi translationem velut inter Synagogam et orientalem ecclesiam posuimus, tanquam duos hinc et inde latrones, medium : 1
nemo cum prophetas versibus viderit esse descriptos, metro eos aestimet apud Hebraeos ligari, et aliquid simile habere de Psalmis vet operibus Salomonis; sed quod in Demosthene et Tullio solet fieri, ut per cola scribantur et commata, qui utique prosa et non versibus conscripserunt, nos quoque, utilitati legentium providentes, interpretationem novam scribendi genere distinximus: 1
ni omnia fallunt Slavus nihil aliud vertit nisi Luciani recensionem: 1
nobis curae fuit omnes veteris legis libros quos v. d. Adamantius in Hexapla digesserat de Caesariensi bibliotheca descriptos ex ipsis authenticis emendare.: 1
nobis curae fuit omnes veteris legis libros quos vir doctus Adamantius in Hexapla digesserat de Caesariensi bibliotheca descriptos ex ipsis authenticis emendare, in quibus et ipsa Hebraea propriis sunt characteribus verba descripta et Graecis literis tramite expressa vicino; Aquila etiam et Symmachus, LXX.: 1
notitia librorum apocryphorum: Liber de filiabus Adae Leptogenesis, Poenitentia Adae, Liber de Vegia nomine gigante, qui post diluvium cum dracone . . . pugnasse perhibetur, Testamentum Iob, Poenitentia Iambre et Mambre, Solomonis interdictio.: 1
occulte quidem sed potenter manifestans, quoniam absconsa manu expugnabat Dominus Amalech.: 1
omnibus autem libris qui in manibus fuerunt unus hic prae aliis, quia ex editione Septuaginta si non toto libro certe maiorem partem constare vises est, mirum in modum institutam emendationem adiuvit; post eum vero alii duo qui ad eius vetustatem proximi quidem sed longe proximi intervallo accedunt, unus Venetus ex bibliotheca Bessarionis Cardinalis, et is quoque grandioribus litteris scriptus; alter qui ex Magna Graecia advectus nunc est Carafae Cardinalis: qui liber cum Vaticano codice ita in omnibus consentit ut credi possit ex eodem archetypo descriptus esse. Praeter hos magno etiam usui fuerunt libri ex Medicea bibliotheca Florentiae collati, qui Vaticanas lectiones multis locis aut confirmarunt aut illustrarunt. Sed libri Vaticani bonitas non tam ex horum codicum miro consensu perspecta est, quam ex iis locis qui partim adducuntur partim explicantur ab antiquis sacris scriptoribus; qui fere nusquam huius exemplaris lectiones non exhibent ac reponunt, nisi ubi aliorum Interpretum locum aliquem afferunt, non Septuaginta. quorum editio cum esset nova emendatione perpolienda, recte ad huius libri normam, qui longe omnium antiquissimus, solus iuxta Septuaginta inscribitur, perpolita est; vel potius rectissime liber ipse ad litteram, quoad fieri potuit per antiquam orthographiam aut per librarii lapsus, est expressus. Nam vetus illa et iam absoleta eius aetatis scriptura aliquibus locis repraesentata non est; cum tamen in aliis omnibus, nisi ubi manifestus apparebat librarii lapsus, ne latum quidem unguem, ut aiunt, ab huius libri auctoritate discessum sit, ne in iis quidem quae si minus mendo, certe suspicione mendi videbantur non carere. satius enim visum est locos vel aliquo modo suspectos (nec enim fieri potest ut in quantumvis expurgate exemplari non aliqua supersit macula) quemadmodum habentur in archetypo relinqui quam eos ex alicuius ingenio aut coniectura emendari: quod multa quae primo vel mendosa vel mutilata in hoc codice videbantur, ea postea cum aliis libris collata vera et sincera reperirentur. Nam in libris Prophetarum, qui maxime in hoc exemplari (uno excepto Daniele) puram Septuaginta editionem resipiunt, mirum quam multa non habeantur; quae tamen recte abesse et eorum Interpretum non esse, intellectum est tum ex commentariis veterum scriptorum Graecis et Latinis, tum ex libris manuscriptis in quibus illa addita sent sub asteriscis.: 1
omnium elegantissimus . . . cum optimis Graecis suae aetatis scriptoribus comparandus.: 1
optimum Principem nobis florentem quam diutissime servet. qui cum omnes curas cogitationesque suas in amplificandam ornandamque Ecclesiae dignitatem contulerit, dubitandum non est quin Rep. Christiana optimis legibus et sanctissimis institutis per eum reformata, religione ac pietate, revocatis antiquis ritibus, in suum splendorem restituta, in hoc quoque publicam causam sit adiuturus ut sacri veteres libri, hominum incuria vel improbitate corrupti, pro sua eximia benignitate ab omni labe vindicati, quam emendatissimi pervulgentur.: 1
ostendens quod austero Dei praecepto miscerent seniores aquatam traditionem.: 1
primum molior librum a codicum uncialium qui hexaplares non sunt . . . consensu haud raro certa coniectura emendando edendum . . . deinceps propositum est . . . editionem hexaplarem curare . . . tertio loco . . . adparatum criticum integrum adiungere cogito.: 1
quanquam mihi omnino conscius non sim mutasse me quidpiam me Hebraica veritate . . . interroga quemlibet Hebraeorum cui magis accommodare debeas fidem.: 1
quem tam presse secutus est magnus ille interpres Latinus . . . ut aliquando nobis successerit ex Hieronymi Latinis Symmachi Graeca . . . satis probabiliter extricare.: 1
qui Angelus Dei dictus est, idem Dominus et Deus est; est autem secundum prophetam Filius Dei magni consilii angelus: 1
qui adhuc apud Latinos iacebat in stercore et vermibus scatebat errorum.: 1
qui enim scripturas ex Hebraea lingua in Graecam verterunt, numerari possunt, Latini interpretes nullo modo; ut enim cuique primis fidei temporibus in manus venit codex Graecus et aliquantulum facultatis sibi utriusque linguae habere videbatur ausus est interpretari.: 1
quod si feceris (i.e. if you refuse Origen's recension) omnino ecclesiae bibliothecas damnare cogeris; vix enim onus vel alter inveniatur liber qui ista non habeat.: 1
quomodo igitur viginti duo elementa sunt . . . ita viginti duo volumina supputantur . . . quamquam nonnulli Ruth et Cinoth inter Hagiograpba scriptitent et libros hos in suo putent numero supputandos et per hoc esse priscae legis libros viginti quatuor: 1
quoniam neque homo tantum erit qui salvat nos neque sine carne (sine carne enim angeli sunt).: 1
quum . . . Deus . . . servavit nobis simplices scripturas in Aegypto . . . in qua et Dominus noster servatus est . . . et haec earum scripturarum interpretatio priusquam Dominus noster descenderet facta sit et antequam Christiani ostenderentur interpretata sit . . . vere impudorati et audaces ostenduntur qui nunc volunt aliter interpretationes facere, quando ex ipsis : 1
scio scripturam Enoch . . . non recipi a quibusdam quia nec in armarium Iudaicum admittitur . . . a nobis quidem nihil omnino reiciendum est quod pertineat ad nos . . . eo accedit quod E. apud Iudam apostolum testimonium possidet: 1
scribae et Pharisaei quorum suscepit scholam Akybas, quem magistrum Aquilae proselyti autumant: 1
scripturis arguantur a nobis . . . etenim apostoli quum sint his omnibus vetustiores, consonant praedictae interpretationi, et interpretatio consonat apostolicae traditioni. etenim Petrus et Ioannes et Matthaeus et Paulus et reliqui deinceps et horum sectatores prophetica omnia ita annuntiaverunt quemadmodum Seniorum interpretatio continet. unus enim et idem Spiritus Dei qui in prophetis quidem praeconavit . . . in Senioribus autem interpretatus est bene quae bene prophetata fuerant.: 1
scrupulosior quam operis sui instituto fortasse conveniret: 1
sed est hoc quoque de vetere sacramento quo nepotes suos . . . intermutatis manibus benedixerit et quidem ita transversim obliquatis in se, ut Christum deformantes iam tunc portenderent benedictionem in Christum futuram.: 1
sed in his exemplaribus quae emendatiora probavimus ita habetur, erat vir unus: 1
sexto vel cum tardissime septimo saeculo exaratus: 1
si Graecos patres consulueris, quis eos de rebus divinis disserentes intelliget, qui normam quam semper in animo dum scriberent habuere non ante cognitam atque perspectam habeat? . . . sed ad Latinos patres non minus quam Graecos recte intelligendos LXX.: 1
signi sacramentum . . . in quo vita hominibus praestruebatur, in quo Judaei non essent credituri.: 1
similitudinem perspexerit, de Hebraeis voluminibus additum noverit aeque usque ad duo puncta, iuxta Theodotionis dumtaxat editionem qui simplicitate sermonis a LXX.: 1
solus ex Deo genitus, proprie de vulva cordis ipsius secundum quod et Pater ipse testatur Eructavit cor meum sermonem optimum.: 1
tenenda tria esse aio: [1] editionem veteris testamenti graeci curari non posse ad unius alicuius codicis auctoritatem, sed conlatis integris codicum familiis esse curandam: nam familiis non accedere auctoritatem a codicibus, sed codicibus a familiis: [2] unius alicuius familiae editionem nihil esse nisi procedendi ulterius adminiculum: [3] errare qui si quando ipsa manus veterum interpretum inventa sit, in ea legenda adquiesci debere perhibeant, quum conlatis vetera emendandi periculis omnibus indagandum sit quae explicationis veteris testamenti per quatuor saecula fata : 1
testari possumus . . . maximi laboris nostri partum in eo praecipue fuisse versatum ut . . . castigatissima omni ex parte vetustissimaque exemplaria pro archetypis haberemus.: 1
thecas in quas schedulae membraneae . . . inferciebantur.: 1
ut textum per tria fere secula probatissimum repeterem, mutatis tantummodo quibus mutatione maxime opus esset, addita vero plena lectionis varietate ex tribus codicibus antiquissimis quos fere solos utpote editos confidenter adhibere licebat.: 1
utem Iesum, hoc est Romanam sive Latinam ecclesiam, collocantes.: 1
utique 'in corpus' . . . sic enim Deus in evangelio . . . revelavit, panem corpus suum appellans.: 1